J kamolov, II. Ismoilov


-  §.  Lensning  induksiya  qonuni



Download 7,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet152/237
Sana05.09.2021
Hajmi7,98 Mb.
#165801
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   237
Bog'liq
Elektr va magnetizm

63-  §.  Lensning  induksiya  qonuni
E.X.  Lens  induksion  tokning  yo£nalishini  aniqlash  uchun  o £tkazgan 
tajribalari  asosida  magnit  qutbni  g‘altakka  yaqinlashtirganda  g‘altakning 
magnitga yaqin uchida shu qutb bilan bir xil  qutb hosil bo'lishini (142- 
a, 
v rasmlar), magnitning qutbini g£altakdan uzoqlashtirganda esa g‘altakning 
magnitga yaqin uchida boshqa ismli (qarama-qarshi)  qutb  hosil b o ‘lishini 
aniqladi  (142-6, 
g
 rasmlar).  Bundan  induksion  tokning  magnit  maydoni 
uni hosil qiluvchi magnit  maydonning harakatiga qarshilik qilishi ko£rinadi.
Tajribalar natijalarini umumlashtirib,  Lens induksion to k y o £nalishini 
aniqladi va uning sharafiga Lens qonuni deb atalib, quyidagicha ta ’riflanadi: 
har 
doim induksion tokning magnit maydon induksiyasi tokning о ‘zini yuzaga 
keltirgan  magnit maydon  induksiya oqimining о ‘zgarishiga qarama-qarshi 
ta \sir ко ‘rsatadi.
143- rasmda Lens qonunini tasdiqlovchi tajribani namoyish qiladigan 
asbob  ko £rsatilgan.  Vertikal  o £q  atrofida  erkin  aylana  oladigan  qilib 
o £rnatilgan  steijenning  ikki  uchiga  biri  yaxlit 
A,
  ikkinchisining  uchlari 
tutashm agan  Fikkita aluminiy halqa o £rnatilgan.  Yaxlit  halqaga  magnit 
yaqinlaujtirilganda .yoki uzoqlashtirilganda halqadagi erkin elektronlar tashqi


magnit  maydon ta’sirida tartibli harakatga kelib, berk konturdan o ‘tayotgan 
tok  kabi  induksion  tok  hosil  b o ia d i.  Bu  tokning  magnit  maydoni  uni 
hosil qilayotgan magnitning  maydoniga qarshi ta ’sir ko‘rsatadi va natijada 
sistema harakatga keladi.
Magnitning uchlari tutashmagan halqaga yaqinlashtirilganda esa sistema 
harakatlanm aydi,  chunki halqadagi  erkin elektronlar harakatda b o ig a n i 
bilan,  ochiq  konturdan tok o ‘tm agani  kabi tok  hosil b o ‘lmaydi.
O ikazgichda  hosil  b o ig a n   induksion  tokning  yo‘nalishini 
o ‘ng qo‘l 
qoidasidan
  foydalanib  aniqlanadi. 
Agar о ‘ng qo ‘limizni magnit maydonda 
magnit  induksiya  vektori kaftimizga  kiradigan  qilib

90° ga  kerilgan  bosh 
barmog‘imiz  esa  o ‘tkazgichning  harakat у о ‘nalishini  k o (rsatadigan  qilib 
tutsak,  и holda yozilgan to‘rtta barmog‘imiz induksion  tokning у  о 'nalishini 
ко ‘rsatadi
 (144-rasm ).
Lens  q o nu nining   ifodasini  energiyaning  saqlanish  q o n u n id a n  
foydalanib keltirib chiqarish ham mumkin.  Buning uchun bir jinsli magnit 
m aydonda unga tik ravishda  /  uzunlikdagi tokli o ‘tkazgich am per kuchi 
ta ’sirida harakatlansin  (145-a  rasm).  0 £tkazgichning 
dh
 masofaga siljishi 
natijasida 
A=IdF\sh
 bajaradi. dF — o ’tkazgich harakati tufayli kesib o ‘tilgan 
induksiya oqimi 
(dF=Bldh).
  0 ‘tkazgich  qarshilikka ega boiganligi uchun 
Joul—Lens  issiqligi 
J 2R clt
  h ° sil  boMadi.  Umumiy  holda  m anbaning 
dt 
vaqtda  bajargan  ishi  uchun  energiyaning  saqlanish  qonuni  quyidagidan 
iborat b o iad i:
1  70


Eldt
 = 
I 2Rdt
 +
1dO >
bundan tok kuchini  aniqlasak,
dd> 
E
-------
dt  _  
E + E ,

R
bu yerda
d 0
b o ‘lib induksion  EYUK dir. 
Bu ifodadagi minus ishora induksion EYUK- 
ning yo ‘nalishi  uni  hosil  qilayotgan  zanjirga  ulangan  EYUK ga  qarama- 
qarshi yo ‘nalganligini ко ‘rsatadi.
Endi zanjirdagi manbani olib, o £rniga galvanometr ulasak (145-b rasm) 
va  o'tkazgichni  Amper  kuchi  harakatlantirgan  yo‘nalishda  tashqi  kuch 
ta ’sirida  harakatlantirsak,  galvanometr zanjirda  oldingi  tok  yo'nalishiga 
qaram a-qarshi  yo‘nalishda  induksion  tok  hosil  bolganligini  ko'rsatadi. 
Chunki  bu  vaqtda  m agnit  m aydonda  harakatlanayotgan  o ‘tkazgich 
tarkibidagi  erkin  elektronlarga  Lorens  kuchi  t a ’sir  etib,  berk  kontur 
bo'yicha zaryad harakatlanib, zanjirda tok hosil bo‘ladi.

Download 7,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   237




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish