J kamolov, II. Ismoilov

§.  Vakuumda  eJektr  toki.  Termoelektron  emsssiya
Ikki  elektrodli  shisha  nayda  (101-rasm)  mustaqil  gaz  razradi  bosim 
uncha  past bo lm agan sharoitdagina yuz berishi mumkin.
G az  bosimi  0,0001  mm  simob  ustunidan  pasaytirilsa  nay  elektrod- 
laridagi  kuchlanish  noldan  farqli b o ig an   taqdirda ham  razrad to ‘xtaydi, 
ya’ni  tok  nolga  teng  b o iib   qoladi.  Chunki  gaz  siyraklashganda  undagi 
atom lar  va  molekulalar juda  kamayib,  elektron  zarbidan  ionlashish  va 
ionlarning katoddan elektronlami urib chiqarishi hisobiga tok o lib  turishini 
ta ’minlay olmaydi.
Bosim yanada kamayganda siy- 
raklashgan gaz elektr o ‘tkazmaydi. 
Naydagi gazni so‘rib olaverib,  u n ­
dagi gaz  zarralarining  konsentrat- 
siyasini  shu  darajaga  yetkazish 
101
-rasm. 
mumkinki, bunda molekulalar bir-
132

---

biri  bilan  bir  m arta  ham   to ‘qnashmay,  nayning  bir  devoridan  ikkinchi 
devoriga yeta oladi.  Naydagi gazning bunday holati 
vakuum
 deb ataladi. 
Demak,  vakuum  eng  yaxshi  izolator  b o iib   hisoblanadi,
Ammo  vakuumda  elektr  toki  hosil  qilish  mum kin,  buning  uchun 
vakuumga zaryad tashuvchi zarralar manbai kiritilishi kerak boiadi.  Bunday 
manbaning ishi ko‘pincha yuqori temperaturagacha qizdirilgan metallarning 
elektronlar chiqarish  xossasiga asoslanadi.
Bizga  m a’lumki,  har  qanday  metall  uning  ichida  erkin  elektronlar 
b o iish i  bilan  xarakterlanadi,  bu  erkin  elektronlar  o"ziga  xos  elektron 
gazi hosil  qilib,  issiqlik harakatida qatnashadi.
Elektronlar metalldan tashqariga chiqishi uchun chiqish ishini bajarishi 
kerak. Agar elektronlarga qo‘shimcha energiya berilsa, ularda metallni tashlab 
chiqish  imkoni  tu g llad i.  Elektronlarga  turli  usullar  masalan,  m etallni 
yoritish, unga tashqi elektr maydon berish yoki  metallni qizdirish usullari 
bilan energiya berish  mumkin.  Elektronlarning jism dan chiqish  hodisasi