J kamolov, II. Ismoilov



Download 7,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/251
Sana15.01.2022
Hajmi7,98 Mb.
#366401
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   251
Bog'liq
Elektr va magnetizm kulon qonuni

2-  §.  Kulon  qonuni
Jismni elektrlangan va neytral holda tarozida tortib ko‘iganda ham og‘irlik 
farqini  sezish  mumkin  emas.  Ba’zilar  ilgarigi  zam onda  elektr  zaryadi 
«vaznsiz  suyuqlik»  b o ‘lsa  kerak,  uni  bir  idishdan  ikkinchisiga  quyish 
mum kin deb  ham  o ‘ylaganlar.
XVIII  asr oxirlarida  (1785 yil)  fransuz fizigi  Shari  Kulon elektrlangan 
jismlarning  o ‘zaro  ta ’sir kuchi  oz yoki  ko‘p  bolishini  sezib,  elektrlangan
8


jismda elektr zaryad miqdori oz yoki ko‘p bo‘lishi mumkinligini payqagach, 
«zaryad  miqdori» degan atamani  ishlatadi.
Zaryadlarning o £zaro ta ’sirini o£rganish uchun Kulon maxsus buralm a 
tarozi  yasab,  u  bilan  o ‘tkazgan  tajribalari  asosida  o ‘z  qonunini  kashf 
etgan.Kulon tarozisining tuzilishi  5-rasmda ko‘rsatilgan.  Ingichka elastik 
metall 
N
 simga  yengil  va  izolatsiyalangan 
A
  shayin  o £rtasidan  osilgan 
bo£lib, uning bir uchida 
a
 metall sharcha, ikkinchi uchida muvozanatlovchi 
posongi 
s
  yukchasi  bor.  Simning  yuqori  uchi  aylantiriladigan  va  necha 
gradusga burilishini o £lchay oladigan diskalik 
В
  dastaga birkitilgan.  Kattaligi 
xuddi shu 
a
 sharchaning  kattaligicha b o £lgan va  izolatsiyalangan  steijen 
uchiga  mahkamlangan  ichiga  kiritilgan  va 
a
  bilan  bir  xil  balandlikda 
o £matilgan.
a
  va 
b
  sharchalami  ixtiyoriy  zaryad  miqdori  bilan  elektrlash  uchun 
ularning  biriga  uchinchi  В  dielektrik dasta  uchidagi  zaryadlangan  metall 
sharchani tegizamiz.  Endi 
ava,b
 sharchalar bir-biriga tegizilsa, teng miqdorda 
zaryadlangan shu sharchalar bir-birlarini itarib, biror uzoqlikda muvozanatga 
kelib to £xtab qoladi.  Ular orasidagi masofani asbob 
devoridagi 
S H
 shkala  orqali  o ic h ash   mumkin.
Keyin  asbobning 
V
 dastasi  orqali  simni  burab, 
sharchalar orasidagi masofa kamaytira boriladi va 
turli  burchaklarda  sharchalaming  muvozanatda 
bo £lish  paytida  ular  orasidagi  masofalar  ham  
o £lchab boriladi.
M exanikadan  bilamizki,  elastik  deformat - 
siyada burilish  burchagi  aylantirish  m om entiga 
mutanosib bo £ladi, aw aldan tajriba qilib simning 
burilish  deform atsiya  koeffitsiyenti  (burilish 
burchak  birligiga  to £g £ri  kelgan  kuch  miqdori) 
ni aniqlab olib, zaryadlarning o £zaro ta ’sir kuchi 
(burilish  kuch  m o m en ti  orqali)  ni  aniqlab 
(amalda zaryadli sharchalarni istalgan masofaga 
keltirib muvozanatda saqlab)  u n g a to £g£ri kelgan 
masofani  yozib  olgach,  zaryadlarning  o £zaro 
ta ’sir  kuchi 
F
  m asofaning  kvadratiga  teskari
1
proporsional, ya’ni Kulon topgan 
xulosaga
kelamiz.  K ulon  yana  bir  qator  tajriba  qilib, 
zaryadlarning o £zaro ta ’sir kuchi zaryad miqdo-
9


riga qanday bog‘liq ekanligini alohida tekshirgan.  Buning uchun 
a
 yoki 
b
 
marchasiga tegish bilan undagi zaryadni yerga o £tkazib,  so‘ngra 
a
 sharcha 
b
  sharchaga  tegizilsa,  bir  xil  miqdorda  qoldik  zaryadli  sharchalar  bir- 
biridan uzoqlashib,  m a’lum  masofada muvozanatga kelib, to £xtab qoladi. 
By  holda  sharchalardagi  zaryad  miqdori  ularning  har  birida  ikki  m arta 
kam ayganda,  shu  masofaga  m os  o ‘zaro  itarish  kuchi  t o ‘rt  m arta 
kamayganini topgan.  Bu tajribada 
a
 va 
b
 sharchalaming har birida birinchi 
tajribada 
q
 zaryaddan b o lganda, ular orasidagi macofa 
r
 ga, ta ’sir etuvchi
kuch  esa 
F
ga teng b o lsa ,  har bir sharchadagi  zaryadlar miqdori  ^   dan
qolgan  ikkinchi tajribada,  yana 
V
dastani burash  orqali  sharchalar  orasi 
shu 
r
  masofaga keltirilganda ta ’sir kuch 4 marta kamaygan, bu tajribadan 
zaryadlar  orasidagi  o ‘zaro  ta ’sir  kuchi  shu  zaryadlar  miqdoriga,  ya’ni 
zaryadlar ko‘paytmasiga to ‘g‘ri proporional degan xulosa kelib chiqadi.
Agar 
b
 sharchani 
b
 zaryadlanmagan holda 
a
 sharchaga tegizsak, undagi 
zaryad  miqdorining  yarmi 
b
 ga  o ‘tib, 
a
  dagi  zaryad  miqdori  ikki  m arta 
kamayadi,  dastani  burash  bilan  zaryadlar  orasidagi  masofani  o £zgar- 
tirmasdan,  kuch  o lc h an sa,  uning  qiymati  birinchi  tajribadagidan  to ‘rt 
m arta  kamayadi  Zaryadsiz 
В
  shar  bilan  xuddi  shunday  tajribani 
(b
  ga 
tegizib) takrorlasak, bunda ham 
b
 shardagi zaryad ikki marta kamayganidan 
kuchning  yana to ‘rt  m arta  kamayganiga  ishongan,  bundan  o £zaro ta ’sir 
kuch 
a
  ham da 
b
  sharchalar  zaryadiga  mutanosib  ekanligi  aniq  b o ig a n ,
ya’ni kuch 
F~ qa ■
 qh
  umumiy holda 
F~qr  q2.
  Masofaga nisbatan sharlaming 
radiusi 
r
 -> о  darajada  kichik  b o ls a ,  undagi  zaryadlarni  n u qtada 
to £plangan, ya’ni nuqtaviy zaryad deb hisoblash  mumkin.  Bu holda 
q]
  va 
q2
  nuqtaviy  zaryadlar  uchun  Kulon  qonuniga  tubandagi  ta ’rifni  berish 
m um kin; 

Download 7,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   251




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish