|
97- §. Hozirgi zamon radioaloqasining prinsiplari
Hozirgi zamon uzatish va qabul qilish radioapparaturalarining sxemasi
judaturli-tum an vam urakkabdir.Radioaloqaprinsiplarini o £rganishdabiz
radiouzatkich va radioqabulqilgichning eng sodda sxemalarini qurish bilan
cheklanamiz.
Bizga m a’lumki, barcha tovush tebranishlari past chastotali tebra-
nishlardir. Chunki vaqt birligi ichida uzatiladigan elektrom agnit to £lqin
energiyasi chastotaning to £rtinchi darajasiga proporsionaldir. Shu sababli
past chastotali (tovush chastotali) elektromagnit to £lqinlar deyarli tarqal-
maydi. Yuksak chastotali, masalan, lampali generatorda generatsiya-
lanadigan to ‘lqinlar yaxshi tarqaladi. Yuksak chastotali tebranishlarni
tovush tebranishlariga yoki biror boshqa signallaming tebranishlariga moc
o'zgartirish jarayonini modulyatsiya deb ataladi. Masalan, yuksak chastotali
tebranishlar amplitudasini tovush tebranishlari bilan o ‘zgartirish amplituda
modulyatsiyasi deyiladi, bunda modulyatsiyalangan tebranishlaming yuksak
chastotasi eltuvchi chastota deb ataladi.
M odulyatsiyalangan yuksak chastotali tebranishlardan maxsus usul
bilan qabul kilgichda yana past chastotali tebranishlar hosil qilinadi. Signalni
o £zgartirishning bunday jarayoni demodulyatsiya yoki detektorlash deb
ataladi. Tebranishlarni detektorlash birtom onlam a o £tkazuvchanlikka ega
b o £lgan maxsus qurilmalar yordamida amalga oshiriladi.
203-rasm da radiouzatgich va qabulqilgichning prinsipial sxemasi
ko£rsatilgan. Radiouzatkichning sxemasi (203-a rasm) avtotebranish
konturining sxemasiga (165-rasm) o £xshashdir. U lar orasidagi farq shun-
17 - №
2 5 7
daki, uzatkich lam pasining tu r zanjiriga T r kuchaytiruvchi tra n s
form atorning ikkilamchi chulg‘ami ulangan, elektromagnit to lq in la rn i
nurlaydigan ochiq kontur esa A antenna va yerga ulangan L induktiv
g‘altagi ko‘rinishida yasalgan. Transformatorning birlamchi chulgkamiga В
batareya va M ko‘m ir kukunli mikrofon ulangan. Agar M mikrofonga
tovush tebranishlari kelmasa, u holda uzatkichning konturida o ‘zgarmas
amplitudali odatdagi elektromagnit tebranishlar b o ‘ladi (204-a rasm)
(rasmda: I-tok kuchi, t-vaqt).
Agar mikrofon membranasiga nutq yoki muzikadan hosil b o ‘ladigan
tovush to ‘lqinlari tushsa, membrana bu tovush to ‘lqinlariga moc ravishda
tebrana boshlaydi (204-b rasm). Membrananing tovush tebranishlari ko‘mir
kukunlariga o ‘zgaruvchan bosim beradi, buning natijasida mikrofonning
qarshiligi, transform atorning birlam chi va demak, ikkilamchi chulg£a-
midagi tok kuchi ham shunday tebranadi. N atijada elektron lampaning
to ‘rida membrananing tovush tebranishlariga moc o ‘zgaruvchi qo‘shimcha
kuchlanish yuzaga keladi. T o ‘r kuchlanishning tebranishlari uzatkich
konturining elektr tebranishlari amplitudalarini o ‘zgartiradi. Shuning o £zi
yuksak chastotali tebranishlar amplitudasining past chastotali signal bilan
modulyatsiyalashdir (204-v rasm).
Uzatkich tarqatayotgan modulyatsiyalangan yuqori chastotali signal
qabulqilgichning antennasiga yetgach (203-b rasm), L, g ‘altakda va u bilan
induktiv bog‘langan L2 C 2 dan iborat konturda, uzatkich konturidagi
tebranishlarga o ‘xshash elektromagnit tebranishlar hosil qiladi, buning
uchun qabulqilgichning tebranish konturi C 2 o ‘zgaruvchan kondensator
2 5 8
yordamida, uzatgichning tebranish
konturiga rezonans qilib sozlanishi
kerak. L2 C 2 kontur lampaning to kr
zanjiriga ulangan. Shuning uchun
unda bolayotgan elektr tebranishlar
lam paning anod zanjiridagi tok va
kuchlanishni boshqaradi. Natijada
anod zanjirida to ‘r zanjiridagi tebra-
nishlarga o ‘xshash, biroq kuchay-
tirilgan va to ‘g‘rilangan elektr tebra
nishlar yuzaga keladi (204-g rasm).
Biz k o 'ra y o tg a n q a b u lq ilg ic h d a
d ete k to r vazifasini trio d o ‘taydi.
D etektor zanjirida to ‘g ‘rilangan mo-
dulyatsiyalangan yuqori chastotali
te b ra n is h la rd a n p ast c h a s to ta li
tebranishlarni ajratib olish uchun
detektor zanjirida T telefonga S3
kondensator parallel qilib ulanadi.
K ondensatordan yuqori chastotali
tok, telefon chulg‘am i orqali esa
tovush chastotali tok o ‘tadi. Buning
natijasida telefonning membranasi
mikrofon membranasi hosil qilgan
tovush tebranishlarini, ya’ni uzat-
kich mikrofoniga kelayotgan tovush-
larni eshittiradi (202-d rasm).
Telefon radioaloqasi jarayoni-
204-rasm.
ning umumiy xususiyatlari shundan iborat. Qabul qilgich detektorida hosil
qilingan tovush chastotali tebranishlardan radiokarnaylarni ishga solish
uchun foydalanish mumkin. Agar uzatkichning mikrofoni ikonoskop
bilan qabul qilgich telefoni esa kineskop bilan almashtirilsa, yuqorida
keltirilgan uzatkich va qabul qilgichning prinsipial sxemalari televizion
radioaloqa uchun ham ishlatilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
