J kamolov, II. Ismoilov

a   -  
—-
 
no
Dissotsiyaianrnagan  molekulalar  soni  (
n
2)  quyidagicha  topiladi:
n 2
  = 
n0  -  n x
  -  
n0
  -  
а   щ   -   n0
  (1 -  
a
)
Agar  ham m a  m olekulalar  aissotsiyalangan  b o ls a   (
n(.
  =  и , ).  a = l  
b o ia d i, ya’ni vaqt birligi ichida hajm birligida mavjud b o ig an   necha dona 
molekula dissotsiyalanib,  ionlar hosil  qilsa,  shu  vaqt  ichida  shunga teng 
miqdorda ionlar o‘tib ulguradi.  Hajm birligiaagi ionlar soni doimiy holda 
saqlanib,  to cxtovsiz  tok  o'tib  turadi.
Agar 
n.
  ga  qaraganda 
nb
  juda  katta  b o ‘lsa 
a
 
0  b o ia d i.  Bunday 
eritm adan tok oim aydi.
Elektrolitga tushirilgan modda molekulalari avval yuqorida aytilgancha 
ionlashga borib, bu  ikki xil  nomli  ionlar soni ko'payishi natijasida musbat 
va  manfiy  ionlar  bir-biriga  m a iu m   darajada  yaqinlashish  bilan  o'zaro 
tortishish kuchi ta’sirida qaytadan neutral molekuia hosil qiladi.  Bu hodisaga 
molekulalanish (molizptsiya)
 deyiladi.
Berilgan  sharoitda  vaqt  birligi  ichida  ionlardan  hosil  bo iay o tgan  
molekulalar soni shu vaqt davomida parchalanayotgan molekulalar soniga 
teng  b o iib ,  bir  vaqtda  ham  ionlanish,  ham  molekulalanish  to'xtovsiz 
aavom  etsa,  eritmaning  hajm  birligidagi  ionlar  soni  o ‘zgarmay  qoladi. 
Bu  holni 
dinamik  muvozanat
 deyiladi.
Molekulalari batamom dissotsiyalanadigan elektrolitlar 
kuchli elektro-
 
litlar
 deb ataladi.  Bunday elektrolit  uchun a   =1  b o iad i.
Kuchli  elektrolitlarga  misol  qilib  mis  kuporosi  (C u S 0 4),  osh  tuzi 
(N aC I),  kumush  nitrat  tuzi  (AgNO,)  va  hokazolarning  eritm alarini
103

---

ko‘rsatish mumkin.  Ko‘pchilik eritmalarda konsentratsiya kam b o lsa  ham 
erigan moddalarning hamma molekulalari  ionlanmaydi,  ularning ionlanish 
darajasi hamma vaqt birdan ancha kichik boiadi.  Bunday eritmalar 
kuchsiz
 
elektrolitlar
 deyiladi.  Masalan, sirka kislota, tem ir ftorid tuzi erilmalari va 
boshqalar.  Kuchsiz elektrolitlarda ionlar orasidagi  masofa katta b o lg an i 
uchun ular bir-birlariga deyarli ta ’sir ko'rsatmaydi deyish  mumkin.  U lar 
o czaro  shunday  zaif kuch  bilan  tortishadiki,  bunda  molizatsiya jaravoni 
deyarli bolm aydi, bu holda ioniararo tortishuv kuchlarini  hisobga olmasa 
ham b o iad i.
Amalda elektroiit sifatida suyultirilgan eritmalar yoki ideal eritma — kis­
lota.  tuz,  ishqorlarning suvdagi eritmalari  kokp qollaniladi.  Shunday qilib:
1.  Eruvchi  modda  erituvchi  m odda  molekulalarining  o ‘zaro  elektr 
ta ’sirida tarkibiy qismlarga  (ionlarga) ajratadi.
2.  Elektrolitlarga tushirilgan elektrodlar orasidagi elektr maydon ta’sirida 
musbat  va  manfiy  zarralar  —  ionlarning  tartibli  harakati  natijasida  tok 
hosil  bo ia d i.
3.  Molekulalardagi tok tashuvchi erkin elektronlar vazifasini elektrolitlarda 
ionlar  bajaradi.  Shuni  ham  aytish  kerakki.  metall  vodorod  atomlarida 
elektronlar oson chiqib ketgani uchun  metall va vodorod atomlari musbat 
ionlarga, kislota ishqori qoldigl esa manfiy ionlarga aylanadi.
Elektr maydon ta ’sirida elektroiitdagi ionlar elektrodlar tom on tartibli 
harakatga kelib, elektrodlarda modda ajralish jarayoni boradi.  Bu hodisaga 
eieklroliz
 deyiladi.  Elektroliz  hodisasini  1836  yilda  ingliz  fizigi  Faradev 
mufassal  o ‘rgandi va quyidagi  qonunlarni  kashf etdi.
1) 
Faradeynmg  birinchi