J kamolov, II. Ismoilov

a)
Ц
£ 1
b)
50-rasm.
51-rasm.
6  2

---

biror 
M
  izolator  dasta  o'rnatilgan 
В
  metall  tayoqcha  bilan  bu  ikkala 
elektroskop  sharchalarini  o ‘zaro  ulasak,  shu  ondayok  zaryadlangan 
elektroskopdan  ikkinchi  zaryadsiz  elektroskopga  oniy  tok  o lib ,  uni 
zaryadlaydi,  buning  yaproqchalari  ham  sal  og‘ib' birinchidagi  yaproqlar 
sal  bir-biriga  yaqinlashadi  (51-rasm ,  shtrix  chiziq).  Bu  yerda  ham  
В
 
o £tkazgich  orqali qisqa vaqtda oniy tok o £tib,  u  keyin o £tm ay qoladi.
Agar 
a
 dan 
b
 ga 
At
 vaqtda qancha zaryad o £tganda, uning o £rniga yana 
shuncha zaryad keltirib,  shu vaqt ichida 
b
 ga kelgan zaryad olib turilsa, 
В
 
ulagich orqali tok uzluksiz o £tar edi.  Bu tajribamizda 
a
 ning potensiali 
U a
 
va 
b
 potensiali noldan boshlab 
a
 ning potensiali pasayadi, 
b
 ning potensiali 
orta borib, ularning potensiali tenglashishi bilan tok bo£lmay qoladi.  Demak, 
elektr toki  bu  ikki  nuqtadagi  potensiallar turli,  ammo  potensial  ayirmasi 
o £zgarmay doimiy bo£lib tursa, shundagina bu ikki nuqtani ulagan o £tkazgich 
orqali tok  uzluksiz,  ya’ni  doimiy  o ‘tib  turar  ekan.
Xulosa  qilib  aytganda,  ikki  nuqtadagi  potensiallar  har  xil,  ya’ni 
potensial  ayirmasi  mavjud  b o £lsa,  bu  nuqtani  ulagan  o £tkazgich  orqali 
potensiali yuqori b o £lgan  nuqtadan  potensiali past b o £lgan nuqta tom on 
yo£nalgan  elektr  toki  o £tadi.
Elektronlarning  o £tkazgichdagi  b ir  tom onlam a  harakati  uzluksiz 
b o £lishi  uchun  undagi  elektr  m aydon  ta ’siri  ham   doimiy b o lish i  kerak.
Erkin musbat zaryadlarning elektr maydondagi harakati, potensiali yuqori 
boig an nuqtadan potensiali kam boigan   nuqta tom on boiadi.  Metallarda 
elektronlarning harakat yo£nalishi tokning yo£nalishiga teskari boiadi.
O lkazgichning  uchlariga  m a’lum  potensiallar  ayirmalari  qo£yilgan 
zahoti  elektr maydon yoruglik tezligi bilan o £tkazgichda tarqaladi va bu 
maydon o £z navbatida olkazgichning ham m a joyida mavjud b o ig an  erkin 
elektronlarni kichik potensialli joylardan katta potensialli joylarga qarab 
harakat qilishga majbur qiladi, natijada o £tkazgich bo£ylab bir tom onlam a 
yo£nalishda elektr toki o£ta boshlaydi.  Lekin o £tkazgichdagi erkin elektronlar 
maydon tezligi bilan harakat  kila olmaydi. 
0
£tkazgichda  elektr  maydon
V
kuchlanganligi 
100
  —  b o lg an d a,  elektronlarning  harakat  tezligi  atigi 
m
0,1
  m /s ga yaqin b o ia d i.
Elektr  stansiyalardan  beriladigan  tokning  uzoq  masofalarga  borishi 
uchun dinam o-m ashina o£ramlarida q o £zg£algan elektronlarning bevosita 
iste’molchiga kelib yetishlari shart  emas, o £tkazgichning ham m a yeridagi 
erkin  elektronlar o £z joyidan bir tom onga harakatda b o lish i  yetarlidir.
6  3

---