J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

13.2. Axborotni tijoriy tarqatish texnologiyasi va industriyasi
Axborotni tijoriy tarqatishning zamonaviy texnologiyalari deganda 
foydalanuvchilar o ‘zlarining terminal qurilmalari (masalan, shaxsiy 
kompyuterlari)dan turib, axborot mahsulotlari bilan «muomalaga 
kirishishlari tushuniladi». Bu mahsulotlarning asosiysi 
m a ’lumotlar
bazasidir (MB).
M a’lumotlar bazasi mashinada o ‘qiladigan shakldagi, 
shuningdek, metama’lumotlar direktoriysi — foydalanuvchilarga MBda 
qidiruvni yengillashtiradigan rubrikatorlar va boshqa m a’lumotlar 
to ‘plamlaridir. Axborot va dasturiy mahsulotlar avtomatlashtirilgan 
m a ’lu m o tla r b a z a s in in g a so s iy e le m e n tla r i h is o b la n a d i. 
Avtomatlashtirilgan ma ’¡umotlar bazasi (AMB) —
maxsus tashkil qilingan 
MB,
dasturiy, texnik, til va tashkiliy-usullik vositalar bo‘lib, ular bu 
MBdan jamoa bo‘lib foydalanishga moijallangan.
AMBdan foydalanuvchining ishi (seans) «so‘rov-javob» chizmasi 
bo‘yicha amalga oshirilganligi va qoida tariqasida, real vaqtda b o ‘lib 
o‘tishi (ya’ni so‘rovlarga javob bevosita seans davomida paydo boiadi) 
sababli tegishli te x n o lo g iy alar haqida dialog yoki in te ra k tiv
texnologiyalar sifatida gapirishadi. 
Interaktiv texnologiyalar—
real vaqt 
rejimida AMBdan dialog yo ‘li bilan axborotlar olishdir. AMB 
foydalanuvchiga nisbatan qayerda joylashganligiga qarab interaktiv 
texnologiyalami bir-biridan farqlaydilar.Shu tipologikmezon nuqtayi

---

nazaridan ulaming asosiy turlari texnik manbalardagi AM B va uzoqdagi 
AMB hisoblanadi.
Texnik manbalardagi AMB. Bir yoki bir nechta MB bilan birga 
zarur dasturiy ta ’minotga ega bo'lgan va foydalanuvchiga texnik 
manbalarda ya’ni magnit lentalari, disketalar, optik disklarda beriladigan 
kompyuter fayllari to ‘plamidan iborat bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda jahon bozorida texnik manbalardagi 2000 ga yaqin 
AMB mavjud. Ularning eng istiqbolli turi kompakt optik disk (KOD) 
deb nomlanganlaridir. Ulardan tijorat yo‘lida foydalanish 80-yillardan 
boshlangan. KOD katta hajmga, yuqori ishonchlilikka va qisman 
buzilishlardan saqlanish barqarorligiga egaligi, tez harakatligi va 
ma’lumotlar birligiga hisoblaganda narxi ancha arzonligi bilan ajralib 
turadi.
Uzoqdagi ma’lumotlar bazasi. Ko‘pincha xost-EHM deb ataladigan 
y a g o n a k o m p y u te rd a ja m la n g a n a x b o ro t m a h s u lo tla r ig a
foydalanuvchilaming m a’lumotlarni uzatish tarmog'i bo‘yicha jamoa 
bo‘lib erishishlarini nazarda tutadi.
AMB ga kirish foydalanuvchining terminalidan turib amalga 
oshiriladi. Bu biro r maxsus uskuna, lekin ko ‘p in ch a shaxsiy 
kompyuterlar yoki boshqa intellektual terminallar bo'lishi mumkin. 
Ular topilgan axborotni seansdan keyin qayta ishlashga imkon beradi.
Quyidagilar ushbu texnologiyaning xususiyatlari hisoblanadi:
— foydalanuvchiga bevosita axborot mahsulotlarini emas, balki faqat 
axborot xizmatlarini berish. Buning natijasida foydalanuvchi faqat o‘ziga 
haqiqatan ham kerak bo'lgan axborotni oladi (ko‘pincha shunga haq 
to'laydi);
— m a’lumotlami xost-EHMga yuklanganligi tufayli axborotning 
toiiqligi;
— m a’lumotlar yetkazish tezligi;
— nisbatan rivojlangan dasturiy ta’minot. Bu faqat axborotni qidirish 
va topishgagina emas, balki zarur bo‘lganda uni grafik tarzida, fan 
nuqtayi nazaridan va iqtisodiy qayta ishlashni amalga oshirishga imkon 
beradi.
Keng m a’noda