J izzax politexnika instituti «iqtisodiyot va menejment» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

3. Talab va taklif nisbati hamda uningo‘zgarishi.

Bozor muvozanati

Narx va boshqa omillar ta’sirida talab va taklif miqdori o‘zgarib, ular bir-biri bilan doimo ma’lum nisbatda bo‘ladi hamda bu nisbatlar ham muqarrar o‘zgarib turadi. O‘z navbatida talab va taklif bozor narxini belgilab beradigan holatlar ham mavjud bo‘ladi. Ba’zan talab taklif miqdoridan oshib ketib, narx ko‘tirilsa, ayrim hollarda taklif talab miqdoridan oshib ketib, narx pasayadi. Talab bilan taklif miqdori o‘rtasidagi nisbat bir-biriga teng bo‘lgan holat bozor muvozanati deyiladi⁴⁷.

Muvozanatli narxni tushunib olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Shu sababli, bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoqdavrli muvozanatlik holatni farqlash zarur.

Bir zumlik muvozanat uchun taqdim qilinadigan tovar­larningo‘zgarmas yoki doimiy miqdori xos. Bu ishlab chiqarish­ning bozor vaziyatiga tez, birdaniga moslasha olmasligi bilan bog‘liq.

Qisqa davrli muvozanatlik, ishlab chiqarish va taklifni vaqtin­chalik amal qiluvchi omillardan foydalanish asosida ko‘paytirish imkoniyatini taqozo qiladi.

Bunday vaqtinchalik omillarga ish vaqtidan tashqari, dam olish va bayram kunlari ishlash, ish smenasini ko‘paytirishlar kiradi.

Uzoqdavrli muvozanatlik o‘zgarishi uzoq muddatli davrdagi omillardan foydalanishni taqozo qiladi. Bunda ishlab chiqarishni qayta qurollantirish, yangilash va qo‘shimcha quvvatlarni vujudga keltirish bilan bog‘liqinvestitsiyalar haqida so‘z boradi. Bu davrda yangi korxonalarni qurish hamda mazkur bozorda yangi sotuvchilarning paydo bo‘lishi ham mumkin bo‘ladi.