J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 
3.Muammoni hal qilishda muammo echimining me’yorlari. 
Nizoning mavjudligi, nizolilik
. Tizimli muammolar tabiat va jamiyatning 
o‘z taraqqiyoti sari ichki intilishi va ushbu intilishni amaliy jihatdan ruyobga 
chiqarish bo‘yicha doimiy cheklangan imkoniyatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar bilan 
shakllanadi.
Ziddiyatlar inqirozgacha borib etishi bilan tahdid soladigan turli miqyos va 
mazmundagi nizolarning aniq yoki yashirin ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Aks 
holda, bunday sinflargi muammolar o‘z tabiatiga ko‘ra nizoli xarakter kasb etadi. 
SHu sababli tizimli muammolarning farqli tomoni sifat mezonining ko‘p omillilik 
va ko‘pligi bilan bog‘liq bo‘lgan echimning kompromiss xarakteri hisoblanadi. 
Umuman olganda, ular faqatgina ziddiyatlarning rivojlanish dinamikasidagi hal 
qilinishi bilangina hamda aniq maqsadga erishish xoxish hamda buning uchun 
mavjud imkoniyatlar o‘rtasidagi aqliy kompromissni topish yo‘li bilan ham 
qilinadi. Misol uchun, texnik tizimlarni ishlab chiqish va modernizatsiya qilish 
jarayonida nizolilik buyurtmachining eng kam harajat qilgan holda maksimal 
samaraga erishishga nisbatan xoxishida namoyon bo‘ladi. Ammo masalaning 
boshqa tomoni esa, konstruktorning imkoniyatlari mavjud texnik va texnologik 

---

93 
baza jihatdan cheklanganligi, uning moliyaviy ehtiyoji buyurtmachining hisob-
kitoblariga har doim ham mos kelmasligidir. Bunday vaziyat tovar va xizmatlar 
bozoridagi ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasidashi munosabatlarda ham 
ko‘zatiladi. Harbiy-texnikaviy, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy xarakterdagi tizimiy 
muammolar ham aniq va yaqqol nizolilik xarakterini kasb ettiradi.
Noaniqlik
. Tizimli muammolar dinamikasining mazmunli tomonini 
voqeliklar rivojlanishining ehtimolli ssenariylari (variantlari) yordamidagina 
tasvirlash mumkin va ularda mazkur muammoning, uning echimi uchun zarur 
bo‘lgan boshqa muammolar va resurslar bilan aloqalari duch keladigan holatlarga 
nisbatan to‘la tshkis ma’lumotlar yo‘q.
Tizimli muammo ham qilinishida duch kelinadigan barcha vaziyatlarni 
oldindan hisobga olishning imkoni yo‘q. Ilmiy tadqiqot ishlarining ko‘rsatishicha, 
apriori (lat. 
a priori
– avval boshdan) tizimiy muammoning namoyon bo‘lgan qismi 
bo‘lib, uning echimi uchun zarur bo‘lgan axborotlar uchumiy hajmining 5-10% 
foizdan ko‘pini tashkil qilmaydi. Qolgan qismi esa tadqiqotchiga mavhum bo‘lib, 
faqatgina tadqiqot jarayonida ko‘rina boshlaydi. Bundan tashqari, tizimli 
muammolar uchun ular echimi uchun ko‘rinmas usullar va yo‘llaning keng 
miqyosi xos bo‘lib, biroq, imkoniyati bor bo‘lgan variantlarning butun qismlari 
oldindan aniqlanishi mumkin emas. Tizimli muammoni hal qilish ko‘pchilik 
hollarda buyumlarning tabiatiga nisbatan qaror topgan qarashlarni qayta ko‘rib 
chiqish, fizik, biologik va ijtimoiy jarayonlarni an’anaviy tushunish doirasidan 
chiqib ketadigan xulq atvorning prinsipial yangi chiziqlarini izlash bilan bog‘liq 
bo‘ladi.