J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Evroobligatsiyalar muomalasining asosiy qismini 
2 yildan 40 yilgacha bo‘lgan 
evroobligatsiyalar tashkil etadi. Ularning orasida juda qisqa muddatli, muomalasi 6 oyni 
tashkil etuvchi evroobligatsiyalarni ham uchratish mumkin.
Evroobligatsiyalar bo‘yicha 
foizlarni to‘lash
ancha murakkab tartibda amalga 
oshiriladi. Ikkita valyutada denominatsiyalangan obligatsiyalarning asosiy qarz summasi 
bir valyutada ifodalanadi, foizlarni to‘lash esa, boshqa valyutada amalga oshiriladi. 
Dastlab foizlar belgilangan valyutada hisoblanib, keyin investor talabiga ko‘ra boshqa 
valyutaga bozordagi kurs bo‘yicha almashtirgan holda foizlar to‘lab berilishi mumkin. 

---

130 
Ba’zi hollarda investor foiz to‘lovi o‘rniga boshqa yangi obligatsiyani olishi ham 
mumkin. Lekin bunday obligatsiyalar investorlar tomonidan ko‘p talab etilmaydi. 
Evroobligatsiyalarning asosiy qismi fiksirlangan foiz stavkali oddiy obligatsiyalar 
hisoblanadi, ularning to‘rtdan bir qismi emitent bilan muddatidan oldin so‘ndirishga 
kelishilgan obligatsiyalardir. Evroobligatsiyalarning asosiy qismi nominali bo‘yicha, 
yoki kichik mukofot, yohud nominaliga nisbatan diskont (chegirma) bilan chiqariladi. 
“Nol” kuponli obligatsiyalar bundan mustasno.
Evroobligatsiyalarni so‘ndirish
nominali bo‘yicha amalga oshiriladi. Ikki 
valyutada denominatsiya qilingan obligatsiyalarni so‘ndirish nominalidan farqli ravishda 
boshqa valyutada amalga oshirilishi mumkin. to‘lov muddati kelganda “heaven and hell 
bonds” sharoitida kelishilgan kurs va “spot” kurs o‘rtasidagi farqqa bog‘liq ravishda 
so‘ndiriladi. Nazariy jihatdan qaraganda, so‘ndirish summasi 2 barobarga ortishi yoki 
“nol” qiymatga ega bo‘lishi mumkin. So‘ndirish qiymati ma’lum bir indeksga bog‘lab 
qo‘yiladi. Masalan “bull-bear issue” holatida so‘ndirish qiymati aktsiyalar kursiga bog‘liq 
bo‘ladi. Agar obligatsiyalar ikki 
transh
14
da chiqarilsa “buqa transhi” (bull tranche) 
holatida so‘ndirish summasi indeksning ko‘tarilishi bilan ortib boradi, “ayiq transhi” 
(bear tranche) holatida esa indeksning pasayishi bilan ko‘payadi. Obligatsiyalar 
qiymatining indeksatsiyasi ma’lum bir tovar indeksiga nisbatan yoki mahsulot narxiga 
nisbatan amalga oshirilishi mumkin. Lekin bunday holat amaliyotda kam uchraydi. 
Obligatsiyalar muddati tugaganda so‘ndirish fondi hisobiga, yoki fond tomonidan ularni 
qaytarib sotib olish orqali yagona summa bilan so‘ndiriladi. So‘ndirish fondidan 
foydalangan holda qarz muddati tugaguncha har yili obligatsiyalarni ma’lum bir qismini 
so‘ndirish emitent zimmasida turadi. Qaytarib sotib olish fondidan foylanilganda 
obligatsiyalarning bozordagi narxi nominalidan past bo‘lsa, emitent kelishilgan 
miqdordagi obligatsiyalarni bozordan qaytarib sotib olishga majbur. So‘ndirish fondi 
odatda obligatsiyalar emissiyasidan so‘ng bir necha yildan keyin faoliyat yurita 
boshlaydi, qaytarib sotib olish fondi esa 3-6 oydan keyin o‘z faoliyatini yuritadi.
14
Транш (французча “tranche” сўзидан олинган бўлиб, қисм, бўлак деган маъноларни англатади) – дастлабки 
чиқариш санасига мос келмайдиган, муомала муддати даврида ихтиёрий санада чиқарилиши мумкин бўлган ва 
умумий эмиссия ҳажмига кирувчи қимматли қоғозлар эмиссиясининг маъмум бир қисми. Халқаро ёки келажакда 
бозор коньюктурасининг яхшиланиши ҳисобига, ёҳуд турли мамлакатлар ссуда бозорига қарзларни жойлаштириш 
учун чиқариладиган қарз облигацияларининг серияси ёки қисми.

---

131