J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

derivativlar bozoridagi vositalar
dan riskni kamaytirish, kurslar 
o’zgarishidagi riskni sug’urtalash uchun foydalanishadi. Bunday bitimlarda xedjirni 
kontragenti sifatida spekulyant riskni o’z zimmasiga oladi. Shuning uchun moliya 
bozorida ham xedjerlar, ham spekulyantlar bo’lishi talab etiladi, ularsiz keng ko’lamli, 
likvidli bozor taraqqiy etmaydi. Moliyaviy aktivlar valyutaviy, foizli, kredit, likvidlik, 
operatsion, qonunlarning o’zgarishi, hisob-kitoblarni tartibga solinishi va boshqa bir 
qator risklarni o’zida mujassam etadi. Bozorning har qanday ishtirokchisi ham bunday 
risklarni barchasini qabul qilishga tayyor bo’lmaydi. Ular derivativlardan foydalangan 
holda risklarni qayta guruhlashlari va bartaraf qilishlari mumkin.
Sug’urta va spekulyativ funktsiyalarni bajargan holda derivativlar bozori hozirgi 
kunda jahon moliya bozorining muhim bir qismiga aylangan. Lekin derivativlar alohida 
investorlar risklarini kamaytirgan bo’lsada, iqtisodiyotda yangi risk turlarini vujudga 
keltirdi. Ular investorlarning alohida risklarini butun iqtisodiyotga tarqatdi va natijada 
butun iqtisodiy-moliyaviy tizim beqarorligi kuchaydi. 
 
Amaliy mashg’ulot uchun savollar 
 
1.
Xalqaro moliya bozorining mohiyati,
2.
Xalqaro moliya bozorining yuzaga chiqish va rivojlanish bosqichlari.
3.
Xalqaro moliya bozorining obyektiv zarurligi.
4.
Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilmasi,
5.
Xalqaro moliya bozorining ishtirokchilar guruhi va ularning xususiyatlari.
6.
Xalqaro moliya bozorida yetakchi banklarning operatsiyalari, va uning 
xususiyatlari.

---

47 
7.
Xalqaro moliya bozorida investitsiya va sug‘urta fondlarining ahamiyati, 
vazifalari va ularning xususiyatlari.
8.
Xalqaro moliya bozoridagi inqirozlarning mohiyati, sabablari va oqibatlari.
9.
Global moliyaviy inqiroz sharoitida rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda 
unga qarshi choralar.
10.
Xalqaro moliya bozoridagi operatsiyalarning zamonaviy holati.
11.
Moliya bozorini tartibga solishda davlat aralashuvining ahamiyati.
12.
Xalqaro moliya, pul muomalasi va davlat moliyasi sohalaridagi inqirozlarning 
mohiyatini va o’zaro bir-biridan farqli xususiyatlarini aytib bering? 
13.
Xususiy holdagi moliyaviy inqirozlar (qimmatli qogozlar bozoridagi, qarz-
majburiyatlar bilan bog’liq, valyuta, bank va likvidlilik inqirozlari) mohiyatini aytib 
bering? 
14.
Moliyaviy inqiroz iqtisodiyoti qaror topayotgan davlatlarda (emerging markets) 
qanday parametrlar bilan tavsiflanadi? 
15.
Valyuta kursi harakatida yuzaga keladigan uzun pozitsiya (long position) va 
qisqa pozitsiya (short position) bilan bog’liq operatsiyalarning ahamiyati aytib bering? 
16.
Moliyaviy “ko’pik”lar kontseptsiyasi nima? 
17.
“Ta’minlanmagan dollarlar” kontseptsiyasi qanday yuzaga kelgan? 
18.
“Erkin bozor iqtisodiyoti tanazzuli” kontseptsiyasining mohiyatini aytib bering? 
19.
Iqtisodiyotdagi tsiklik tebranishlar kontseptsiyasini tushuntirib bering? 
20.
Moliyaviy inqirozni yuzaga keltiruvchi qanday omillarni bilasiz, ular to’g’risida 
gapirib bering? 
21.
AQSh hukumati tomonidan Gless-Stigel va Gremma-Lich-Blayli qonunlarini 
qabul qilish natijasida jahon moliya tizimida qanday o’zgarishlar yuzaga keldi? 
22.
Bank sektorida sekyuritizatsiyalash (bank aktivlari ta’minoti asosida qarz 
qimmatli qog’ozlarni chiqarish) amaliyoti to’g’risida nimalarni bilasiz? 
23.
Global moliyaviy inqiroz yuzaga kelishining qanday institutsional omillarini 
bilasiz? 
24.
“NINJA” (No Income, No Job or Assets) kreditlari qanday kreditlar va ular 
global moliyaviy-iqtisodiy inqirozni yuzaga kelishiga qanday ta’sir ko’rsatdi? 

---

48 
25.
AQSh ipoteka inqirozi yuzaga kelishining qanday umumiy sabablarini bilasiz? 
26.
Global moliyaviy inqiroz qanday bosqichlar orqali rivojlandi?