|
18-шакл
Таълим шакли
Таълим методлари
Таълим восита-
лари
Таълим жараѐни
Юқорида билдирилган фикр-мулоҳазаларга таяниб, қуйидаги хулосага келиш мумкин:
1.
Таълимнинг шакли муайян мақсадга мувофиқ маълум режимда ташкил этиладиган фа-
олиятнинг ташқи ифодаси бўлиб, таълим жараѐнида етакчи ўрин тутади.
2.
Таълим жараѐни самарасини таъминлаш унда таълим методларидан ўринли ва унумли
фойдаланишга боўлиқ. Таълим методи таълим жараѐнида ўқитувчи ва ўқувчиларнинг аниқ
мақсадга эришишга қаратилган биргаликдаги фаолиятларининг усуллари ҳисобланади.
Таълим воситалари таълим методларининг таълимий таъсирчанлигини оширишга хизмат
қилади.
§ 3. Ўқитишнинг ноанъанавий шакли
Ўқитишнинг ноанъанавий шакллари доирасида амалий-тажриба (лаборатория)
машўулотлари алоҳида ўрин тутади. Амалий тажриба машўулотлари одатда, махсус жиҳозлан-
ган хонада ѐки алоҳида ажратилган тажриба майдонида олиб борилади.
Бундай таълим машўулотларини ташкил қилиш икки хил йўл билан олиб борилади:
а) амалий тажриба машўулотлари;
б) экскурсиялар.
Умумий ўрта таълим мактабларининг 5–9-синфларида олиб бориладиган Амалий
тажриба машўулотлари асосан мактаб устахонаси, махсус жиҳозланган хоналар ва ўқув тажриба
ер майдонида олиб борилади.
Амалий тажриба машўулотлари ўз хусусиятларига кўра қуйидаги турларга бўлинади
(19-шакл).
152
153
19-шакл
Амалий тажриба машўулотлари турлари
мактаб ўқув устахонасида олиб
бориладиган маш-ўулотлар
мактаб тажриба ер майдонида олиб
бориладиган машўулотлар
махсус жиҳозланган хоналарда
олиб бориладиган машўулот
ѐўоч, пластмасса ва темир ма-
териалларни қўлда ишлаш,
ишлашда қўлланиладиган ас-
боб-ускуналар билан муомала
қила билишни ўргатиш, амалий
фаолият ташкил этиш, кўникма
ва ма-лакаларни ҳосил қилиш.
ўсимлик ва ҳайвонлар ҳаѐти,
уларнинг яшаш тарзи ва ривожла-
нишларини чуқурроқ ўрганиш,
турли мазмунда тажрибалар ўтка-
зиш орқали амалий меҳнат қилиш
кўникма ва малакаларни ҳосил
қилиш.
турли асбоб ускуна ҳамда ки-
мѐвий моддалар ѐрдамида таби-
атда рўй бераѐтган ҳодисалар
моҳиятини ўрганиш,
ўз-лаштирилган назарий билим-
ларни амалиѐтда қўллай билиш
борасида кўникма ва малакалар
ҳосил қилиш.
машўулотнинг таркибий тузилиши.
машўулот мазмуни ва мақсадини тушунтириш, Иш намунасини кўрсатиш, иш асбоблари билан таништи-
риш, мшўулотнинг бошланиши, машўулотни якунлаш ва якуний хулоса, иш қуролларини йиўиштириш, иш
жойини тартибга келтириш.
Ноанъанавий дарс шаклларидан бири ҳисобланган экскурсиялар синф-дарс тизими, шунингдек,
амалий машўулотлардан тубдан фарқ қилади. Ушбу фарқ қуйидагилардан иборатдир:
а) ўқитувчи ўтказиладиган барча экскурсияларга раҳбарлик қилса ҳам, у экскурсия объ-
ектларининг барча деталларини яхши билмаслиги мумкин, бундай ҳоларда махсус тайѐргар-
ликка эга экскурсовод иш олиб боради:
б) экскурсия муддати турлича бўлиб, доимий ўқув жадвали талабларига амал қилиш та-
лабига бўйсуниши шарт ҳисобланмайди.
в) ўқитувчи ѐки экскурсоводнинг раҳбарлик усули ва ўқувчиларнинг фаолияти турлича
бўлиши мумкин.
154
Экускурсиялар қуйидаги тўрт йўналишда уюштирилади (20- шакл).
20- шакл
Экскурсиялар йўналиши
Табиатни кузатиш
ва ўрганиш мақса-
дида олиб борила-
диган экскурсиялар
Саноат ва қишлоқ
хўжалиги ишлаб
чиқариши билан та-
нишиш мақсадида
олиб бориладиган
экскурсиялар
Ижтимоий ва
маиший мазмундаги
муносабатлар моҳи-
ятини ўрга-ниш
мақсадида олиб бо-
риладиган экскурси-
ялар
Санъат ҳамда адабиѐт
соҳасини ўрганиш
бўйича уюштирилади-
ган экскурсиялар
Экскурсия жараѐни қуйидаги таркибий тузилишга эга (21-шакл).
21-шакл
экскурсия ҳақида экскурсоводнинг дастлабки кириш суҳбати
Экскурсиянинг тар-
кибий тузилиши
маршрут бўйича объектни кузатиш
экскурсия давоми ҳамда унинг охирида зарур материалларни тўплаш
Экскурсия давомида бир ўриндан иккинчи ўринга кўчиб юрилади. Шу боис ўқувчилар-
дан интизомга қатъий риоя қилиш талаб этилади. Ўқувчилар объектни кузатиш жараѐнида
вақти-вақти билан саволлар берадилар, зарур маълумотларни ѐзиб борадилар. Экскурсия
яқинида ўқитувчи бугунги кузатганларни аввал ўзлаштирилган материалларга боўлаб суҳбат
ўтказади. Экскурсия материаллари асосида баѐн ѐки иншо ѐздириш мумкин.
Таълимнинг ноанъанавий шакли сифатида ташкил этиладиган баҳс-мунозара, давра
суҳбати, матбуот конференцияси муайян предметнинг муҳим мавзулари юзасидан ташкил эти-
либ, ўқувчиларда мустақил фикрлаш, ўз фикрини илгари суриш, уни асослаш ҳамда ҳимоя
қилиш қобилиятини шакллантириш учун хизмат қилади. Бу каби дарсларнинг ташкил этили-
шида мақсаднинг аниқлиги, шунингдек, ўқувчиларнинг фаол иштироки муҳим аҳамиятга эга.
Викторина ва мўъжизалар майдони шаклида ўтказилаѐтган дарслар беллашув хусусия-
тига эга бўлиб, ўқувчиларни фаоликка ундайди.
155
Do'stlaringiz bilan baham: |
