Izzat sulton – nazariyotchi olim

Barmoq haqida umumiy ma’lumot. Qadimdan beri o‘zbek she’riyatida asarlar ikki xil tizim asosida yoziladi. Ularning biri ,,barmoq“ , ikkinchisi esa ,,aruz“ tizimidir. Har ikki tizimga oid masalalarning katta turkumini keyinroq, ularga bag‘ishlangan alohida qismlarda yoritamiz. Hozircha, har ikkala tizimning farqlari va asoslarini tushunish uchun zarur bo’lgan ba’zi masalalargagina to'xtab o’tamiz.

• XI asrdan bizgacha yetib kelgan turkiy folklordan ikki namuna olaylik:
• 1. Bordi ко‘zum yoruqi,
• Oldi о‘lum qonuqi,
• Qanda erinj qaniqi,
• Emdi uzin uchgurur.
• Mazmuni: ko‘zimning nuri (sevgilim) ketdi, mening ruhimni ham olib ketdi. U hozir qayerda ekan? Uning yo‘qligi mening uyqumni qochirdi

2. Uzik meni qo ‘mitti,

Saqinch manga yumitti,

Ко ‘nglum angar emitti,

Yuzum meningsarg'arur.

Mazmuni: Sevikligimga bo'lgan shavq va muhabbat meni hayajonga soldi. Qayg‘ular menga hujum qildi. Ko‘nglim unga moyil bo‘lgani uchun yuzim sarg‘aydi'

Bo‘g‘inlar sonining muttasil takrori natijasida ritm yuzaga keladigan she’riy tizim barmoq tizimi deb ataladi1. Barmoq tizimida musiqaviylik, ritm faqat bo‘g‘inlar miqdorining bir xil takrori natijasidagina emas, balki bo‘g‘inlarning bir tartibda guruhlanib kelishi bilan ham yuzaga keladi.

Aruz haqida umumiy ma’lumot. 0‘zbek she’riyatida yana bir tizim ham mavjudki, u ilk marotaba arab filologiyasida nazariy jihatdan ishlanib, ,,aruz“ nomini olgan. 0‘zbek adabiyoti tarixidan bizga ma’lum eng qadimiy obida — turkiy xalqlarning umumiy mulki bo'lgan „Qutadg'u bilig“ (XI asr)ning asosiy she’riy qismi aruzda yaratilgan. Shu asardan boshlab aruz turkiy xalqlarning yozma adabiyotida hukmron bo‘lib qoladi. Aslida bu she’riy tizim turkiy xalqlar adabiyotida bundan ko‘p ilgariyoq ma’lum edi: uzoq vaqtgacha Xuroson va Movarounnahrda yozma adabiyotning she'riy asarlari avval arab, keyin fors tilida aruzda yaratildi va bu tillardagi ijodkorlar qatorida turkiy xalqlarning vakillari ham bor edi
Aruzda yozilgan she’rning ritmik uyushgan nutq ekanini Navoiyning ,,Mezonul-avzon“ asaridan olingan quyidagi parchalardan ko'rish mumkin:
Firoq о 'tidin kuyar badanim, tafidin erib oqar jigarim ,
G'amim budunirki, bog'lanibon, yuzung sori tushmagay nazarim ’.
Yoki:
Men ishq eli gadosi. sen husn eliga sulton, Bo'lmas gadog'a hargiz sulton visoli imkon.