Izzat sulton – nazariyotchi olim

IZZAT SULTON – nazariyotchi olim.

She’riy nutq lirik turning shakli sifatida

She’riy nutq tushunchasi. Uning bosh xususiyati. Adabiy asarlar nasr va she’r bilan yoziladi. Adabiy mahsulotning bu ikki xili bir biridan, dastavval, shaklan farq etadi. Masalan, she’r nasrdan matnning bir-biriga teng satrlarga bo‘linishi bilan ajralib turadi. Bu satrlarning har biri ,,misra“ deb, ikki misra ,,bayt“ deb ataladi. Shu shaklda yozilgan asar „she’riy nutq “da yozilgan hisoblanadi.

Xenrix Xeyne yozgan edi:
Hamma esnab turdi, quloq solmadi
Qayg ‘umni gapirib bergan vaqtimda.
Meni alqamagan kishi qolmadi
Qayg‘umni nazmga tergan vaqtimda.
(Cho’lpon tarjimasi)

Shunday qilib ,she’riy nutqning bosh xususiyati uning alohida hissiy ta’sir kuchiga ega ekanlidir.Sharq xalqlarida adabiyotning uzoq vaqt mobaynida boshqacha she’riy shaklda rivojlanganiga ham sabab shu.

Alisher Navoiy she’riy nutqning bir shakli bo’lgan aruz haqidagigi asari – “Mezon-ul avzon” she’rning sharafi ekanini qayd etishdan boshlanadi va “Qur’oni Karim”ning sh’er (to’g’rirog’i, qofiyalangan nasr) bilan nozil bo’lganini she’rning ayricha sharofatga ega ekani bilan izohlaydi

Nasriy asar bilan she’riy asarning mazmun va shakl bobidagi farqini aniqlash uchun Oybekning bir material va bir mavzuda ammo ikki xil (nasriy va she’riy) shaklda yozilgan ikki asari — „Navoiy" romani bilan „Navoiy" dostonini bir-biriga solishtirib ko‘raylik

RITM

Ritm — she’riy nutqning bosh alomati. S he’r — m a ’lum o‘lchovli nutqdir. Bu o'lchanganlik har bir she’riy asarda mavjud ritm orqali ro‘yobga chiqadi. „Ritm — she’riy nutqdagi muayyan, bir-biriga m on an d kichik b o ‘laklarning izchil va bir o ‘lchovda takrorlanib kelishidir“ 1. Ritm — adabiy asarda sezilarli ohangdorlikning mavjudligidir. Nasriy asar tilida ham m a ’lum darajada ritm mavjud. A m m o u she’riy asardagidan boshqa qonunlar asosida maydonga keladi.

Ritm — umumiy tushunchadir. Ritm har bir asarda muayyan ravishda namoyon bo‘ladi. Ritmning muayyan she’riy asardagi ko‘rinishi yoki she’riy nutqni o‘lchaydigan mezon vazn deb ataladi. Masalan, quyidagi ikki she’riy parchada sezilarli ohang, ritm bor:

• 1.
• Novdalarni bezab g'unchalar Tongda aytdi hayot otini.
• Va shabboda qurg ‘ur ilk sahar Olib ketdi gulning totini.
• (H a m id O lim jo n )

• 2.
• Olti yigit ichida otim Tursun, Chinoyoqqa suv quydim , tinib tursin.
• Chindan sevib chaqirsang, men borayin,
• Yolg'on bilan chaqirsang, beting qursin.
• (X alq q o ‘sh ig ‘i)