Izojarayonlar

Izojarayonlar
Gaz holatidagi moddaning xossalari, ayniqsa juda katta bosim va uncha kichik boʻlmagan haroratlarda ancha oddiydir. Masalan, bir xil boshlangʻich bosim va haroratlarda olingan О₂, N₂ va H₂ kabi gazlar katta bosim (100 atm dan katta) larda siqiluvchanligi va issiqlikdan kengayishi boʻyicha bir-biridan farq qiladilar. Atmosfera 1 atm ga yaqinlashganda gazlardagi bu farq kamayib ketadi. Shuning uchun real gazlarning chegaraviy holati kabi ideal gaz tushunchasi kiritiladi. Tabiatda mavjud bo‘lmagan, molekulalari bir-biri bilan ta’sirlashmaydigan va ularning o‘lchami hisobga olinmaydigan darajada kichik boʻlgan, ayrim nazariy masalalar yechimini topishda hamda hisoblashlarda modda sifatida qabul qilinib, istalgan bosim va temperaturadagi siqiluvchanligi birga teng boʻlgan gaz ideal gaz deyiladi. Atmosfera bosimidan deyarli farq qilmaydigan bosimlarda ayniqsa vodorod va geliy ideal gazga yaqindir. Ideal gaz xossalarining umumiyligi shu bilan tushuntiriladiki, oʻlchamlari va oʻzaro ta‘sir kuchlariga bogʻliq boʻlgan turli modda molekulalarining individual xususiyatlari gaz kuchli siyraklashtirilganda moddaning termik xossalariga bogʻliq boʻlmay qoladi. Gazning termodinamik parametrlari uning bir holatdan boshqa holatlarga oʻtganda o‘zgaradi. Bunda gazning bosimi, hajmi va temperaturasi turli qiymatlarni qabul qiladi. Bu bogʻlanishlarni gaz qonunlari oʻrganadi. Ideal yoki juda siyraklashgan gaz parametrlarining birortasi oʻzgarmas, qolgan ikkitasi oʻzgaruvchan boʻlgan holatlardagi oʻzaro miqdoriy bogʻlanishlar gaz qonunlari deb yuritiladi. Bu qonunlami o‘rganish uchun gazning parametrlaridan biri (R = const, V= const yoki T = const) o‘zgarmas saqlanadi.
Termodinamik sistemaning holatini tavsiflovchi termodinamik parametrlardan (bosim, hajm, harorat) birortasi oʻzgarmas boʻlsa, sistemada boʻlayotgan jarayonlar izojarayonlar deyiladi. izobarik р=соnst, izoxorik V=соnst va
izotermik t=соnst.
Izotermik jarayon. Boyl-Mariott qonuni.
Temperatura o‘zgarmas bo‘lgan (T = const) izotermik gaz protsesslarini o ‘rganib, ingliz olimi Boyl (1662-y) va fransuz olimi Mariott (1667- y) bir-biridan mustaqil holda, keyinchalik ularning nomi bilan ataluvchi qonuniyatni yaratishdi.Gazning massasi va temperaturasi o‘zgarmas bo‘lganda ( m va T o‘zgarmas), uning bosimi hajmiga teskari proporsional ravishda o‘zgaradi.