Izo va yun topos joy, oʻrin bitta kimyoviy elementning tartib raqamlari teng, atom massasilari har xil boʻlgan atom turlari. I

Izotoplar (izo... va yun. topos — joy, oʻrin) — bitta kimyoviy elementning tartib raqamlari teng , atom massasilari har xil boʻlgan atom turlari. I.ning atom yadrosidagi protonlar soni teng , ney-tronlar soni esa har xil (atom qobi-gʻidagi elektronlar soni ham teng) boʻlganligi sababli ularning fizik va kimyoviy xossalari deyarli bir xil boʻladi. Elementning I. i yadro zaryadiga, atom yadrosidagi neytronlar soniga, binobarin, atom massasiga qarab bir-biridan farq qiladi. Elementlarning I.i kimyoviy elementlar davriy sistemasida ayni bir joyda turadi. Mas, vodorodning uchta izotopi bor: vodorod, deyteriy va tritiy. Bularning hammasi davriy sistemada birinchi oʻrin (bitta katak)da joylashgan. Yadrodagi nuklonlar soni bir xil boʻlgan atomlar I.dan farq qilib izobara-l a r , yadrosidagi neytronlar soni bir xil boʻlgan atomlar esa izotonlar deb ataladi. Oddiy vodorod atomida bitta proton va ikkita neytron boʻlsa, yadrosi murakkablashadi, atom massasi 2 ga teng boʻladi, biroq yadro atrofida bitta elektron aylanaveradi. Bu vodorod atomi boʻlsada ogʻir vodorod — deyteriy atomi deb ataladi. Ogʻir vodorodning kislorod bilan birikish reaksiyasidan ogʻir su v olinadi.
Deyteriy yadrosiga bitta neytron qoʻshilsa, oʻta ogʻir vodorod — tritiy, uning kislorod bilan reaksiyasi natijasida suv hosil boʻladi. Deyteriy va tritiy vodorodning ogir I.i, ulardan hosil boʻlgan suvlar kimyoviy xossalari jihatdan oddiy suvdan farq, qilmasada, fizik xossalari bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Tabiatdagi kupchilik kimyoviy elementlar aralash I.dan iborat, deyarli hamma elementlarda I. mavjud. Mas, simob 7 ta, qalay 10 ta, uran esa 3 ta izotopga ega. Hozirgacha 280 ga yaqin barqaror va 2000 dan ortiq radioaktiv I. maʼlum. Sunʼiy I.dan tinchlik va harbiy maqsadlarda yonilgʻi sifatida foydalaniladi
Izobarlar (izo... va yun. baros — vazn, ogʻirlik) — bir xil sondagi nuklonlar A dan, lekin soni har xil boʻlgan protonlar Zea neytronlar N dan tashkil topgan turli kimyoviy elementlarning atomlari tarkibidagi yadrolar (mas, 32Ge77, 33As77, 34Se77 va b.). Neytron massasi proton massasidan 1,3 MeV ga katta. Shuning uchun I. bir xil nuklonlarga ega boʻlishiga qaramay, neytronlar va protonlar soni turli miqdorda boʻlganligi uchun, massalari boʻyicha birbiridan farq qiladi. Yadrodagi neytronlar sonining protonlar soniga nisbati N/Z nuklonlar miqdori A ortishi bilan maʼlum qonu-niyat boʻyicha koʻpayib borsa, turgʻun I. deyiladi. Yengil yadrolar uchun bu nis-bat birga, nuklonlar soni taxminan 185 gacha ortganida u 1,5 ga teng boʻladi. Mac, 34Se77 ga oʻxshash I. turgʻun yadrolar hisoblanadi. Chunki bu yadrolarning tarki-bida 34 ta proton va 43 ta neytron mavjud boʻlib, u qonuniyat boʻyicha anik/gangan songa teng: =1,26. Ammo yadrodagi neytronlar sonining protonlar soniga nisbati turgun I. uchun aniqlangan sondan farqli boʻlsa, bun-day I. radioaktivlik xususiyatiga ega boʻladi. Mac, „As71, zge77 va b- R-radioaktivlikka ega. ,4e" protonlarining soni koʻp boʻlganlari esa, mas, 3,Vg77, zbKg77 va b. radioaktivlik xususiyatiga ega boʻlib, pozitron chiqarib parchalanib turadi.^[1]