|
129
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Ta’lim sifatini baholash sohasidagi turli zamonaviy xalqaro va mahalliy
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, aksariyat ta’lim tizimlari tez o‘zgaruvchan
iqtisodiyot bilan hamqadam emas va o‘quvchilarga tanqidiy, ijodiy fikrlash
qobiliyati kabi zarur ko‘nikmalarni bermaydi. Birgalikda ishlash va doimiy
o‘zgaruvchan texnologiyaga moslashish qobiliyati, kundalik hayotda va ishda
faoliyatida qo‘llaniladi. Bilimlarni baholash usullarini isloh qilish ta’lim sohasidagi
har qanday tizimli o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun nihoyatda zarur bo‘lib,
bugungi kunda nafaqat o‘zgarishlar, balki global xarakterdagi o‘zgarishlar ham
zarur. Faqat ular o‘quvchilarni muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan
ko‘nikmalar bilan jihozlashlari mumkin.
“Taraqqiyot strategiyasi” markaziga taqdim etilgan maʼlumotlarga koʻra,
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) va Taʼlim inspeksiyasi oʻrtasida
Oʻzbekistonda taʼlim sifatini PISA-2021 baholashda ishtirok etish toʻgʻrisida bitim
imzolangan. PISA tadqiqotlarini oʻtkazish maqsadida Oʻzbekistonga uslubiy
yordam berish, soʻrovlar oʻtkazishda koʻmaklashish, imkoniyatlarni tahlil qilish,
salohiyatni oshirish va loyihalarni amalga oshirish rejalari, mamlakat uchun
ularning loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishda koʻmaklashish, milliy
sifat nazorati va dasturlarini qoʻllab-quvvatlash masalalari bo‘yicha hamkorlik
qiladi. Oʻzbekiston boshqa davlatlar qatorida Avstraliya Taʼlim Tadqiqotlari
Kengashiga (ACER) qoʻshildi. 2019-yilning 13-fevral kuni Ta’lim inspeksiyasi
rahbariyati Ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) ijrochi
direktori Andrea Netton va moliya bo‘yicha bosh direktori Rule Burgert bilan
uchrashdi. Tadbirda Jahon bankining ta’lim sohasidagi yetakchi mutaxassisi
Yanssen Tayxayra va Jahon bankining O‘zbekistondagi vakili Xideki Mori
ham ishtirok etdi. Muzokaralar natijasida O‘zbekistondagi boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari uchun PIRLS-2021 xalqaro savodxonligini baholash dasturida ishtirok
etish bo‘yicha kelishuvga erishildi. Ushbu kelishuv natijasida PIRLS-2021 dasturi
O‘zbekistondagi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining savodxonlik darajasi xalqaro
miqyosda sinovdan o‘tkaziladigan bo‘ldi.
Ta’lim sifatining asosiy xalqaro tadqiqotlari Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot
xalqaro tashkiloti (OECD) (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti) va Ta’lim
yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) tomonidan amalga oshiriladi.
Umumiy taʼlim sifati boʻyicha uchta asosiy xalqaro qiyosiy tadqiqot – PISA,
TIMSS va PIRLS bir-birini toʻldiradi. Ushbu uch tadqiqotni bir vaqtda olib borish
ta’lim tizimi haqida to‘liqroq ma’lumot beradi, uning turli tomonlarini baholaydi.
PISA, TIMSS va PIRLS tadqiqotlari natijalarini solishtirish maktablarda
o‘qish, matematika va tabiatshunoslik fanlarini o‘qitish xususiyatlarini aniqlash
130
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
va xalqaro tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan ta’lim ustuvorliklari nuqtai
nazaridan umumta’lim sifatini baholash imkonini beradi.
Ta’lim sifatini o‘rganish bo‘yicha asosiy xalqaro dasturlarni batafsil ko‘rib
chiqamiz.
PISA xalqaro talabalarni baholash dasturi boʻlib, OECD homiyligida
oʻtkaziladigan tadqiqotdir
. Dastur doirasida 15 yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilar
sinovdan o‘tkaziladi:
•
matematik savodxonlik;
•
tabiiy-ilmiy savodxonlik;
•
o‘qish savodxonligi;
•
kreativ fikrlash, moliyaviy va kompyuter savodxonligi.
Tadqiqot har uch yilda bir marta o‘tkaziladi. 2015-yilda PISA
tadqiqotlari oltinchi marta bo‘lib o‘tdi, unda 70 ta davlat ishtirok etdi. PISA-
2015 tadqiqotida test sinovlari kompyuter asosida o‘tkazildi, bundan tashqari,
moliyaviy savodxonlikni baholash yo‘nalishi ham kiritildi. PISA-2018 tadqiqotiga
“global kompetensiyalar” kiritilgan.
Mamlakatlar tadqiqot natijalaridan foydalanib, ta’limning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlash, o‘z profilini boshqa davlatlar fonida ko‘rish va maktablarda
ta’lim jarayonini takomillashtirish yo‘nalishlarini belgilash imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
O‘qish savodxonligini o‘rganish o‘qish texnikasi va o‘qish ko‘nikmalarini
tekshirishni maqsad qilib qo‘ymaydi - u o‘quvchilarning matnlarni tushunish,
ularning mazmuni haqida fikr yuritish, ma’noni baholash va o‘qiganlari haqida o‘z
fikrlarini bildirish qobiliyatini tekshiradi. Talabalarga turli janrdagi matnlar taklif
etiladi: badiiy va ilmiy-maʼrifiy, gazeta va jurnallardagi maqolalar, yoʻriqnomalar,
tarjimai hollar, shaxsiy xatlar, hujjatlar, reklamalar, maʼlumot varaqlari, geografik
xaritalar, chizmalar, jadvallar, grafiklar, diagrammalar, blankalar (soliq, vizalar,
anketalar).
Matematik savodxonlikni tekshirish subyektlarning matematikaning inson
hayotidagi o‘rni to‘g‘risida xabardorligini, konstruktiv, faol va fikrlovchi fuqarolar
tomonidan qabul qilinishi kerak bo‘lgan mulohazalar va qarorlar qabul qilish
qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Test o‘quv rejasiga muvofiq matematika bo‘yicha
bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarning shakllanish darajasini emas, balki ulardan
matematik vaziyatlarda, mantiqiy va matematik sezgi talab qiladigan turli
yondashuvlardan foydalana olish, matematikani shakllantirish va sharhlash
Do'stlaringiz bilan baham: |
