Izbullaeva indd

Девони кабир”, “Девони Шамси Таб­
ризий”, “Девони Шамсул Ҳақойиқ”
деган номлар билан 
машҳур бўлиб, ғазал ва рубоийлардан иборатдир. 
“Масна­
вийи маънавий”
эса 25700 байтдан ташкил топган бебаҳо 
таълимий-тарбиявий асар. “
Фийҳи ма фийҳи”
(“Ичиндаги 
ичиндадир”) – Мавлононинг суҳбатларидан иборат фалсафий 
китоб. 
“Мавоизи мажолиси сабъа”
– Румийнинг етти ўгит ва 
панд-насиҳатларини қамраб олган. 
“Мактубот”
– Мавлоно-
нинг турли даврларда замондошларига ёзган мактубларидан 
тузилган тўплам.
Навоий “Маҳбуб ул-қулуб” асарида Румий ҳақида, унинг 
ижоди ва сўз санъати борасида сўз юритар экан, қалам аҳлини 
уч гуруҳга ажратиб, Жалолиддин Румийни биринчи тоифага 
мансуб шоирлардан, деб ҳисоблайди: “... Яна қойили маснавийи 
маънавий, ғаввоси баҳри яқин (аниқ илмдаги ғаввос) Мавлоно 
Жалолиддин, яъни Мавлавий Румийдурки, мақсадлари назм-
дан асрори илоҳий адоси ва маърифати намутаҳоний имло-
сидин ўзга йўқдур”. У ўзининг барча асарларида еру кўкнинг 
соҳиби бўлмиш Оллоҳи каримни ва унинг заминдаги халифа-
си Ҳазрати инсонни улуғлайди
5
. Навоий ўз қарашлари орқали 
Румий шахсининг маърифатпарварлик фазилати борасида 
таъриф келтиради. 
Ҳар бир шахсга дахлдор ҳақиқатни тўлароқ англаш учун у 
яшаган замон, макон ва ўша пайтдаги сиёсий, ижтимоий, илмий 
ва бошқа муҳитларни ўрганишга тўғри келади. Жалол иддин Румий 
яшаб ижод қилган даврдаги ижтимоий, фалсафий ва педаго-
гик муҳит Муҳаммад Хоразмшоҳ (1199–1221) ҳукмронлигида 
мўғул хони Чингизхоннинг (1161–1227) мўғул давлатини бар-
по қилиш учун олиб бораётган курашлари ва мусулмон ола-
мидаги барча илмий доиралар ва фикрий ҳаракатлар ақлий 
далиллар ва қиёслар келтиришга ҳаддан ташқари берилиб 
кетган давр билан боғлиқ. 
Мўғуллар босқини ўлкаларнинг моддий ва маънавий 
тараққиётини бир неча юз йиллар орқага суриб юборди. 
5
Алишер Навоий. Маҳбуб ул-қулуб / Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилд
-
лик. 14-жилд. –Т.: Фан, 1998. –Б. 24–25.

---