Ызбекистон Республикаси

Rim huquqshunoslarining siyosiy va xuquqiy qarashlari
 
Eramizgacha II asr boshlarida huquqshunoslik, hususan fuqarolar xuquqi borasida 
M.  Maniliy,  P.  Mutsiy  Stsevola  va  M.  Yuniy  Brut  samarali  faoliyat  ko`rsatdilar. 
Huquqiy masalalar quyidagi soxalarni qamrab olardi:
 
1) Odamlarning Yuridik savollariga javoblar;
 

---

2) Bitimlar tuzishda tavsiya qilish va yordam berish;
 
3) Sudda ishlarni hal qilish uchun formulalar ishlab chiqish;
 
Rim  huquqshunosligi  respublikaning  oxirgi  damlarida,  xususan,  imperiyaning 
dastlabki ikki yarim asrida o`zining eng Yuqori rivojlanish darajasiga etdi. III asrning 
ikkinchi yarmidan boshlab, imperatorning qonuniy hokimiyatga ega bo`lishidan so`ng 
rim  huquqshunosligining  rivojlanishi  pasaya  boshladi.  To`g`ri,  klasik  davrda 
Yuristlarning axvoli hurmat e`tibori yangi davrda ham saqlanib turdi. Xuddi mana shu 
klassik davrda yashagan mashhur huquqshunoslardan Gay, Panminak, Pavel, Ul‘pian, 
Modestinlarni ko`rsatib o`tish mumkin.
 
Rim  huquqshunoslarining  faoliyati  asosan  huquq  amaliyotida  mavjud  bo`lgan 
ehtiyojlarni  qondirish,  mavjud  xuquqiy  normalarni  o`zgarib  turuvchi  vaziyatga 
moslashtirib  borishga  qaratilgan  edi.  Ular  shu  bilan  birga  berilgan  savollarga 
qaytarilgan  javoblarda,  konkret  ishlar  muhokamasida  bir  qator  nazariy  masalalarni 
x,am  ishlab  chiqdilar.  Rim  huquqshunoslari  anchagina  tushunchalarga  aniqlik 
kiritdilar.  O`sha  vaqtning  tili  bilan  aytganda  amaliy  huquq  normalari,  oddiy  huquq, 
qonun, magistrantlar, imperator konstitutsiyasi va boshqa sohalar shakllandi.
 
Tabiiy  hukuq  amaliy  huquq  uchun  asos  bo`lib  qolaverdi.  Ul‘pianning  xalqlar 
huquqlariga  tabiiy  huquqlarning  bir  qismi  sifatida  olib  qaraladi.  Ularning  odamlarga 
ta`siri  o`rtasida  farklar  bo`lgan.  Ana  shulardan  qilingan  xulosalarga  ko`ra  jamiyatda 
nikoh,  bolalar  tarbiyasi  ham  tabiiy  x,uquq  ta`siri  ostida  shakllanib  boradi. 
Huquqshunos Gayning karashlari ham shunga hamohang. Umuman huquq borasidagi 
turli  holatlar,  xususiyatlar  o`rtasidagi  o`zaro  aloqadorlikning  mohiyatini  Pavel 
izchilroq  ifodalab  berdi.  U  huquqning  turli  qismlari  haqida  emas,  balki  yagona  bir 
butun  bo`lgan  huquqning  o`zaro  bog`langan  ko`rinishlari  xaqida  fikr  Yuritish  kerak 
deb xisoblaydi.
 
Umuman  rim  Yuristlarining  aksariyati  huquqning  bir  butunligini  tan  olib,  uning 
turli tushunchalarini konkret izohlab berganlar. Jumladan zaruriyat adolatli huquqning 
muxim  tomoni,  huquqning  barcha  ko`rinishlari  va  yo`nalishlariga  xos  bosh 
xususiyatdir.  Zaruriyat  adolatga  asoslanadi,  undan  kelib  chiqadi.  qadimgi  rim 
huquqshunoslarining  Yuqoridagi  talablari  huquqning  barcha  sohalariga  tegishli 

---

bo`lishi  bilan  birga  konkret  qonunlarga  ham  tegishlidir.  Konunlar  huquq 
normalarining izchil, qat`iy ishlangan shakli sifatida qaraladi.
 
Rim  huquqshunoslari  faoliyatiga  stoiklarning  ta`siri  yaqqol  sezilib  turadi.  Ular 
mana  shu  ta`sir  ostida  ko`plab  huquqiy  masalalarni,  xususan  burch  masalasini  har 
tomonlama tasvirlab berdilar. Tabiiy huquq, qonunlarning g`oyaviy asoslarini tashkil 
qilishi  haqidagi  fikr  ham  diqqatga  sazovor.  Huquqshunos  Modestinning 
ko`rsatishicha, huquqning vazifasi ruxsat etish, man etish, jazolashdan iborat. Albatta 
bu talablar har qaerda xar xil bo`lib, asosan imperativ huquq normalarini aks ettiradi. 
Yulian ham xuddi shu fikrni ifodalaydi.
 
Rim  huquqshunoslari  huquqning  umum  nazariy  mohiyatini  chuqur  tadqiq  etish 
bilan  barcha  amaliy  hayotdagi  xuquqiy  normallarning  ta`siri,  ularga  qay  tarzda 
asoslanish  zarurligi  va  boshqa  xususiy  masasalalarni  aniq  konkret  misollar  asosida 
xarakterlab  berdilar.  Ijtimoiy  xuquq  normalari  ham  har  tomonlama  ishlab  chiqildi. 
Davlat  organlarining  vakolatlari,  mansabdor  shaxslar,  hokimiyat,  fuqarolik 
tushunchalari  va  davlat  hamda  ma`muriy  huquqning  ko`plab  masasalalari  yoritib 
berildi.