Ызбекистон Республикаси Олий ва

Sinov savollari: 

1.  Xalq xo„jaligidagi ahamiyati, hosildorligi. 

2.  Sholining turlari va navlari. Sholining istiqbolli navlari. 

3.  Biologik xususiyatlari. 

4.  Sholi agrotexnikasi. 

5.  Sholini sug„orish rejimi. 

6.  Sholi qaysi ekinlar bilan almashlab ekiladi? 

7.  Sholini yetishtirish usullari. 

 

DUKKAKLI DON EKINLARI 

 

---

 

46 

Dukkakli  don  ekinlarining  asosiy  xususiyatlari.  Dukkakli  don  ekinlarining 

xalq  xo‘jaligidagi  ahamiyati.  Soyaning  botanik  va  biologik  tavsifi,  navlari. 

Agrotexnikasi.  

 

Dukkakli  don  ekinlari  dehqonchilikda  uchta  asosiy  vazifani:  o„simlik  oqsili 

masalasini,  don  yetishtirishni  ko„paytirishni va tuproq unumdorligini oshirishni hal 

etishga yordam beradi.  

D.N.Pryanishnikov  oqsil  masalasi,  asosan,  dukkakli  o„simliklar  hisobiga  hal 

etilishi kerak degan edi.  

Dukkakli ekinlarning doni mollar uchun qimmatli konsentrat oziq hisoblanadi, 

pichani,  silosi  va  ko„kati  juda  to„yimli  bo„ladi.  Dukkakli  don  ekinlarining  urug„i, 

poyasi  va  bargida  donli  ekinlarinikiga  qaraganda  2-3  baravar  ko„p  oqsil  bo„ladi. 

Shuning  uchun  yem-xashakning  oqsil  tarkibini  yaxshilash  maqsadida  dukkakli  don 

ekinlari  boshqa  ekinlarga  aralashtirib  ham  ekiladi.  Soya  va  lyupin  urug„ida  oqsil 

ayniqsa ko„p 30-50% bo„ladi. Dukkakli don ekinlarining poxoli va to„ponida 8-14% 

gacha,  don  ekinlari  poxolida  esa  faqat  3-4%  oqsil  bo„ladi.  Ba‟zi  dukkakli  don 

ekinlarining  urug„ida  odam  va  hayvonlar  uchun  zarur  bo„lgan  barcha 

aminokislotalar,  shu  jumladan,  zaruriy  aminokislotalar  bo„ladi  (lizin,  metionin, 

triptofan). Urug„i tarkibida zaruriy aminokislotalarning miqdori va ularning nisbatiga 

ko„ra,  soya  birinchi  o„rinda  turadi.  Dukkakli  don  o„simliklari  tarkibidagi  oqsil 

miqdori  ularning  navi,  tuproq-iqlim  sharoitiga  va  agrotexnikaviy  xususiyatlariga 

juda  bog„liq  bo„ladi.  Dukkakli  don  ekinlarining  urug„ida  va  ayniqsa  vegetativ 

organlarida  vitaminlardan  (A,  V,  V

2

,  S)  ham  bo„ladi.  Dukkakli  ekinlarning 

agrotexnikaviy  ahamiyati  shundaki,  ular  yerda  ko„p  miqdorda  organik  moddalar 

to„playdi, dehqonchilikdagi azot balansini yaxshilaydi va ularning ayrimlari (lyupin, 

no„xat va xashaki dukkaklilar) qiyin eriydigan fosfatlarni o„zlashtiriladigan shaklga 

aylantiradi. 

Dukkakli  o„simliklar  ildizlaridagi  tuganaklarida  bo„ladigan  tuganak 

bakteriyalar yordamida atmosfera azotini biriktirib olib, azot bilan tuproqni boyitadi. 

M.V.Fedorov  ma‟lumotlariga  ko„ra,  lyupin  400  kg  gacha,  beda  150  kg, 

yung„ichqa  130  kg,  no„xat  va  vika  100  kg,  soya  150  kg  atmosfera  azotini 

o„zlashtiradi. 

Dunyo dehqonchiligida dukkakli don ekinlari 135 mln 



 gektar atrofida ekiladi.  

Dukkakli  don  ekinlari  Xindiston,  Xitoy  va  Amerikada  keng  tarqalgan. 

Respublikamizda  dukkakli  don  ekinlari  1998-yili  22,2  ming 



  ga  atrofida  ekiladi. 

O„zbekistonda ko„proq mosh, jaydari no„xat, soya, oddiy no„xat, loviya ekiladi.