Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Ишлаб чиқариш заҳираларини нормалаштириш,
корхонанинг узлук-
сиз фаолият юритишини таъминлаш мақсадида амалга оширилади. Агар ишлаб 
чиқариш заҳиралари нормативлардан паст бўлса, ишлаб чиқариш жараёнининг 
издан чиқиши, ишчи кучи ва ускуналарнинг бекор туриб қолиши, корхонанинг 
ишлаб чиқариш ва иқтисодий кўрсаткичлари пасайишига олиб келиши мумкин. 
Шу билан бир пайтда, ишлаб чиқариш заҳираларининг белгиланган норма ва 
нормативлардан ошиб кетишига ҳам йўл қўймаслик керак, чунки бу 
маблағларнинг «музлаб» қолишига ва натижада корхонанинг зарар кўришига 
олиб келади. 
Ишлаб чиқариш заҳиралари жорий, суғурта (кафолатли), тайёрлов (тех-
нологик) ва мавсумий турларга бўлинади. 
Хом-ашё ва материаллар хариди 
корхонанинг хўжалик фаолиятида 
муҳим қадам ҳисобланади. Бунда вазифа харид қилинаётган материаллар 

---

97 
оптимал ҳажми қандай бўлишини аниқлашга бориб тақалади, чунки бир 
марталик харид қилинадиган материаллар партияси қанчалик катта бўлса, 
шунча кўп айланма маблағларни «боғлаб» қўйишга тўғри келади ва аксинча. 
Ресурслардан фойдаланишни баҳолаш. 
Бизнес-режани ишлаб чиқишда 
корхонанинг ресурслардан фойдаланишини ёритиб бериш зарур.
Гап шундаки, талаб қилинувчи ресурслар ҳажмини аниқлаш бу ҳали 
режалаштиришнинг бошланиши бўлиб, амалдаги бизнесда бу ресурслар 
қандай фойдаланилиши муҳим аҳамият касб этади. 
Натурал ва қиймат ўлчамидаги амалдаги (ўтган йилги) ва режадаги 
(башорат қилинган) кўрсаткичлар ресурслардан фойдаланишни тавсифлаш 
учун асос бўла олади. Режадаги кўрсаткичларнинг амалдаги кўрсаткичлардан 
ортиб кетиши корхонанинг ресурслардан фойдаланиш сиёсатида ижобий 
ўзгаришлар рўй берганлигидан дарак беради. 
Асосий ишлаб чиқариш фондларига бўлган талабни (эхтиёжни) 
аниқлаш. 
Бу моддада мавжуд асосий ишлаб чиқариш фондларининг қисқача тавси-
фи берилади: таркиби, тузилмаси, қиймати, техник тавсифи, эскириш даражаси, 
таъмирлаш ва реконструкция қилиш зарурияти кўрсатилади (9.2-жадвал).
9.2-жадвал 
Асосий ишлаб чиқариш фондларининг таркиби тузилиши ва эскириши.
Асосий иш-
лаб чиқариш 
фондлари 
гуруҳи 
Лойиҳа бош-
ланишидаги 
қиёмати, минг 
сўм. 
Улуши% Лойиҳа бош-
ланишидаги 
эскириши, 
минг сўм 
Қолдиқ 
қиймати,
минг сўм. 
Эскириш 
коэффи-
циенти 
Мавжуд ишлаб чиқаришни кенгайтириш, модернизация ёки реконструк-
ция қилиш ёхуд янги ишлаб чиқаришни ташкил этиш билан боғлиқ саволлар 
ёритилади. Уларга қуйидагилар киритилиши мумкин:

хужжатларнинг мавжудлиги; 

қурилиш-монтаж ишларини мўлжалланган муддатларда бажарилиши-
ни таъминловчи пудрат ташкилотининг мавжудлиги;

харажатлар ва х.к. 
Буларнинг асосида қўшимча ускуналарга талаб ва асосий фондлар ва 
номоддий активларга умумий талаб белгиланади. Асосий фондларга эхтиёж, 
асосий фондлар турлари бўйича ишлаб чиқарувчининг нормативларга кўра 
аниқланади.