Ызбекистон республикаси олий ва ырта

2-asosiy savol bo’yicha darsning maqsadi: Operatsion tizim va uning tashkil etuvchilari, turlari, afzalliklari haqida ma’lumotlar berish.
Identiv o’quv maqsadlari:
2.1. Operatsion tizim tushunchasiga ta’rif bera oladi.
2.2. Operatsion tizimning tashkil etuvchilariga izoh bera oladi.
2.3. Operatsion tizim turlari va ularning afzallik tomonlarini ajrata oladi.
2-asosiy savolning bayoni:
Kompyuter xotirasiga birinchi bo’lib, Operatsion tizim (OT) deb nomlangan tizimli dastur yoziladi. Operatsion tizim deb, shunday dasturga aytiladiki, bu dastur yordamida kompyuter bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqot o’rnatiladi, shu bilan birga barcha kompyuter qurilmalari ishini boshqarib boradi.
Operatsion tizim – bu kompyuterni boshqarish, amaliy dasturlarni ishga tushirish va ularning tashqi qurilmalar, boshqa dasturlar bilan o’zaro aloqasini amalga oshiruvchi, shuningdek, foydalanuvchining kompyuter bilan muloqotini ta’minlovchi dasturiy vositalar yig’indisidir. Kompyuter elektr tarmog’iga ulangandan so’ng birinchi bo’lib operatsion tizim ishga tushadi. OT ishga tushsa ekranda quyidagi muloqot satri deb nomlangan satr chiqadi:
С:\>_ yoki A:\>_
Operatsion tizim ishida xotira qurilmalari (disklar)ga murojaat qilganda disklar quyidagicha nomlanadi:
A, B – yumshoq magnitli disklar;
C, D, F ... - qattiq magnitli disklar (vinchesterlar) va kompakt disklar.
Zamonaviy kompyuterlar uchun yaratilgan OT quyidagi turlari keng qo’llanilmoqda: MS DOS, ADOS, DR DOS, OS\2, UNIX, WINDOWS 95, WINDOWS NT va boshqalar.
OT ning tashkil etuvchilari quyidagilar:
1. Oddiy kiritish – chiqarishni ta’minlovsi dastur - BIOS.
2. OT ni yuklovchi dastur - IPL.
3. Murakkab kiritish - chiqarishni ta’minlovchi dastur - io.sys va ms dos.sys;
4. Buyruq protsessori, kiritilgan buyruqlarni qayta ishlovchi dastur - sommand.com.
OT xotiraga yozilgandan so’ng, boshqa dasturlar ham ketma-ket xotiraga yoziladi. Rezident dasturlar – orqali kompyuter qurilmalari ish faoliyati boshqariladi. Masalan: klaviaturani kiril alifbosiga o’tkazish uchun rk.com, keyrus.com, keyboard.com kabi dasturlar ishlatiladi, ular drayverlar deb ham ataladi.
Kerakli rezident dasturlar autoexec. bat (buyruq fayli batch file) orqali tezkor xotiraga joylashtiriladi.
Muhokama uchun savollar:
2.1. Operatsion tizim nima va uning vazifasi?
2.2. Operatsion tizimning tashkil etuvchilarini izohlang.
2.3. Operatsion tizimning qanday turlari bor va ular afzallik tomonlari nimalardan iborat?
2.4. Operatsion tizimning ish jarayonini tushuntiring.
2.5. Operatsion tizimlar bir-biridan qanday farq qiladi.
Mustaqil ish topshiriqlari:
4.1. OS\2 operatsion tizimi va uning ishlash jarayoni haqida ma’lumot.
4.2. UNIX operatsion tizimi haqida ma’lumot.
Foydalaniladigan adabiyotlar:

1. 
   S. S. G’ulomov, A. T. Shermuxammedov, B. A. Begalov «Iqtisodiy informatika» T. – «O’zbekiston» – 1999 yil.
   
2. 
   T. A. Nurmuxammedov «IBM PC va MS DOS bilan tanishuv» T. - «Mehnat» – 1994 yil.
   
3. 
   К. Э. Фигурнов «IBM PC для пользователя» M. 1997 г.
   
4. 
   T. X. Xolmatov, N. I. Taylaqov, U. A. Nazarov «Informatika va xisoblash texnikasi» T. – «O’zb.M.E.» – 2001 yil.
   

Mavzu bo’yicha echimini kutayotgan ilmiy muammolar:
1. Operatsion tizimlarning nuqsonsiz ishlashlarini ta’minlash vositalarini yaratish.
2. Operatsion tizimlarning ish faoliyatini muxofaza qiluvchi dasturlar ishlab chiqish.
5-mavzu: MS DOS operatsion tizimi bilan tanishish
va unda ishlash.
Ajratilgan vaqt - 2 soat.