2.4.Бюджет - соли= ва пул-кредит сиёсатларини таъминлаш =оидаси.
Макроиқтисодий сиёсатлар тығрисидаги тортишувлар олиб борилаётган бирор-бир иқтисодий сиёсатнинг имкониятлари тыли= очиб берилган та=дирда хам тухтамайди. Давлат захира тизими биронта йыналишни =ыллаб-=увватлаганда хам у =андай кредит сиёсатини олиб боришда кыриладиган чора - тадбирларнинг уч хил йыналишга тыхталиб ытамиз.
1.Биринчидан, монитаристлар фикрига кыра захира тизими пул таклифи ысишини домий равишда =ыллаб туриши лозим. Чунки, улар пул таклифида былаётган ызгаришлар ор=али бутун иқтисодиётда былаётган ызгаришларни кыришади ва шунинг учун пул массаси ысиши =ыллаб турилса ишлаб чи=ариш хажми ва ишсизлик каби кырсаткичлар бар=арорлашади деб хисоблашади.
2.И=тисодчилар ыртасида кенг тар=алган иккинчи =оида бўлиб, ЯММ номинал хажми ысиш даражсини маълум ми=дорда =ыллаб турадиган пул-кредит тадбирларини ташкил =илишни танлашдан иборатдир. Бунга амал =илган холда давлат захира тизими режалаштирилаётган иқтисодий ысиш даражаларини олдиндан эълон =илиши керак. Агарда ха=и=ий ысиш даражаси режалаштирилган ысиш даражасидан ошиб кетса пул массаси ысишини секинлаштириш ор=али талабни кенгайиши ушлаб турилади, аксинча былса рағбатлантирувчи сиёсат олиб борилади. Монетаристларнинг шундай вазиятларда муомаладаги пул тезлигининг ызгаришига мослашагн пул сиёсатини олиб бориш имконини ва иқтисодиёт хамда нархлар бар=арорлашувига йыл очади деб хисоблашади.
3.И=тисодчилар томонидан пул-кредит сиёсатлари тадбирларини танлашдаги учинчи =оида ташкил =илиш хисоблашади. Ушбу =оидага амал =илган холда давлат захира тизими нархларнинг режа быйича ызгаришларини эълон =илиши шарт ва пул таклифини шундай тартибга солиш керакки, токи нархлар олдиндан эълон =илинган ма=садларга мос равишда ызгарсин. Ушбу йыналишни =ылловчилар фикрича пул сиёсатининг энг асосий вазифаси бўлиб нархлар бар=арорлигини таъминлаш хисобланади.
Шунга хам эътибор бериш керакки юқоридаги санаб ытилган йыналишларнинг барчаси номинал кырсаткичларга асосланади.
У ёки бу йылни танлашда былаётган тортишувлар асосан пул кредит сиёсатига тегишли былса, и=тисодчилар ва сиёсатчилар ыртасида бюджет соли= сиёсатини танлаш муаммоси хам музокараларга асос была олади. Бу жихатдан баланслашган бюджетни танлаш =оидаси кыпро= эътиборга лойи=дир. Бунга асосан давлат харажатлари соли= тушумларини ми=доридан ошмаслиги керак.
Олдинги саволларда кыриб ытганимиздек баланслашган бюджетни таъминлаш учун айрим и=тисодчилар конституцияга маълум бир модда киритиш зарурлигини у=тиришгандир.
Шунингдек, кыпгина и=тисодчилар эса эса бунга =арши, уларнинг фикрича айрим холларда бюджетни ижобий ёки салбий =олди=ларда са=лаб туришга кыпгина сабаблар мавжуд.
Биринчидан, бюджетнинг баланслаштирилганлиги, иқтисодиётни бар=арорлаштириш ну=таи назаридан фойдали хам былиши мумкин. Чунки, мажбурий баланслаштириш соли= - бюджет тыловлари каби автоматик бар=арорлаштирувчи омиллар харакатини йы==а чи=ариши мумкин. Иқтисодиётда иқтисодий пасайиши бошлаган шароитда соли= автоматик равишда ысади. Шундай =илиб иқтисодиётни бар=арорлаштириш бюджет камомади хисобига таъминланади. Аксинча балансланган бюджет былгандан эса иқтисодий камайиши ва=тинча соли=ларни ошишини ва давлат харажатларини камайтиришни талаб =илган былар эди. Бу эса кейинчалик жами талабни камайишига олиб келган былар эди.
Иккинчидан бюджет ижобий ёки салбий =олди=лари ми=доридан иқтисодий рағбатлантиришда, соли=ларнинг салбий таъсирини камайтиришда фойдаланиш мумкин. Соли=ларнинг юқори ставкалари иқтисодий фаоллликни йы=отади ва улар =анчалик юқори былса, у жамият учун шунчалик =имматга тушади. Соли=лар ми=дорини йиллар быйича ызгартирмасдан бар=арор ушлаб туриш камро= йы=отишларга олиб келади. Бундай сиёсатни и=тисодчилар соли=ларни тексилаш деб аташади.
Учинчидан бюджет камомадидан маълум ми=дордаги соли=ларни келажак авлод ихтиёрига юклашда фойдаланиш мумкин. Масалан, айрим и=тисодчилар хисоблашадики, агарда бугун озодлик учун уруш былаётган былса, унинг фойдасини келажак авлод олади ва шунинг учун бугунги харажатларда улар хам =атнашиши керак. Щозирги авлод уруш харажатларини бюджет камомади хисобига молиялаши мумкин. Натижада, давлат уруш ва=тидаги =арзларини келажак авлоддан соли=лар йиғиш ор=али тыплаши мумкин.
Ушбу мулохазалар ор=али улар бюджетга =арши туришади. Бюджет - соли= сиёсатларини ишлаб чи=ишда иқтисодий вазиятлардан келиб чи=иб амалга ошириш зарур деб хисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |