Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

17-chizma. Zahiralarni davr oralig‘i zahirasi holati ustidan nazorat qilish tizimining  jadval 
modeli 
 
 
Bu yerda: 
T - buyurtma qaytarilishining vaqt oralig‘i - tizim uchun o‘zgarmas kattalik 
(bu misolda 3 kun); 
 
t  -  buyurtmani  berish  va  bajarish  uchun  zarur  bo‘lgan  vaqt (bu misolda 1 
kun); 
 
R1 Rz... Ri - alohida i buyurtmaning kattaligi; 
 
Z max - me’yor bilan ko‘zlangan maksimal zahira; 
 
Zx - tekshirish vaqtida haqiqiy zahira; 
 
Zg - buyurtmani berish va bajarish uchun zarur bo‘lgan 1 vaqt ichida 
ishlatilgan zahira; 
 
A - qat’iy talab bo‘lgan vaqt oralig‘i; 
 
V - talab bo‘lmagan vaqt oralig‘i. 
 
Zahiralarning  o‘zgarishini  ko‘rsatuvchi  chiziqlar  maydonlarining  og‘ish 
burchaklari bilan tavsiflangan talab shiddatli bu modelda  o‘zgaruvchan kattalikdir 
(siniq chiziq har xil maydonlarining og‘ish burchagi bir xil emasdir). Buyurtma bir 
xil  vaqt  oralig‘i  ichida  berilgani  uchun  har  xil  oraliqdagi    buyurtma  qilinadigan 
to‘dalarning  hajmi  ham  har  xil  bo‘ladi.  Tabiiyki,    bu  tizimni  har  xil  hajmdagi 
partiyalarni  buyurtma  qilish  imkoniyati  mavjud  bo‘lgan  holda  qo‘llash  mumkin 
(masalan,  buyurtma  qilingan  tovar  konteynerda  yetkazib  berilishi  holatida  bu 
tizimni  qo‘llash  mumkin  emas).  Undan  tashqari,  agar  buyurtmaning  yetkazib 
berilishi  yoki  joylashtirish  qimmatga  tushsa,  bu  tizim  qo‘llanilmaydi.  Masalan, 
agar  o‘tgan  davrda  talab  yuqori  darajada  bo‘lgan  bo‘lsa,  buyurtma  ham  kam 
bo‘ladi.  Buni  esa  buyurtmani  bajarish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  harajatlar  sezilarli 
bo‘lmagan sharoitda amalga oshirish mumkindir. 
 
Ta’riflanayotgan  tizimning  xususiyati  shundaki,  bu  tizim  kamyob  tovar 
mavjud  bo‘lishiga  imkon  beradi.  Chizmadan  ko‘rinib  turibdiki,  agar  talab 
birdaniga  o‘sib  ketsa  (ya’ni,  chizma  keskin  pastga  tushib  ketsa  -  A  maydon), 
zahira  buyurtmani  berish  muddatidan  oldin  tugab  qoladi.  Bu  shuni  bildiradiki,  

---

 
76 
kamyob  tovar  ehtimolli  yo‘qotishlar  korxona  uchun  sezilarli  darajada  bo‘lmasa, 
nazorat tizimi  qo‘llanishi mumkin. 
 
Buyurtmaning  qat’iy  belgilangan  davr  oralig‘i  zahiraning  holati  ustidan 
nazorat qilish tizimi quyidagi hollarda qo‘llaniladi: 
- yetkazib berish sharoitlari har xil hajmda, to‘dalarda buyurtmalarni olishga 
imkon tug‘diradi; 
-  buyurtmani  joylashtirish  va  yetkazib  berish  bo‘yicha  harajatlar  yuqori 
emas; 
- ehtimolli kamyob tovar bo‘lgan yo‘qotishlar nisbatan katta emas. 
 
Amaliyotda  bu  tizim  bo‘yicha  bir  yetkazib  beruvchidan  olinadigan  ko‘p 
tovarlardan  birining  talab  darajasi  nisbatan  bir  qator  bo‘lgan  tovarlar,  qimmatli 
tovarlar va hokazolarni buyurtma qilish mumkin. 
 
Buyurtmaning  qat’iy  belgilangan  hajmdagi  zahiralari  holati  ustidan 
nazorat  tizimi.  Zahiralar  holati  ustidan  nazoratning  bu  tizimida  zahiraning 
to‘ldirilishiga  buyurtmaning  hajmi  o‘zgarmas  kattalik  hisoblanadi.  Buyurtma 
berish vaqt oraliqlari bu holda har xil bo‘lishi mumkin (18-chizma). 
 
Bu  tizimda  me’yorlangan  kattaliklar  buyurtma  hajmi,  buyurtmani 
joylashtirish  vaqtidagi  zahira  hajmi  (buyurtma  nuqtasi)  va  sug‘urta  zahirasining 
hajmlari  hisoblanadi.  Yetkazib  berishga  buyurtma  naqd  zahiraning  buyurtma 
nuqtasi  kamayganda  joylashtiriladi.  Chizmadan  ko‘rinib  turibdiki,  buyurtmani 
joylashtirishdan  so‘ng  zahira  kamayishini  davom  ettirayapti,  chunki  buyurtirilgan 
tovar  darrov  olib  kelinmaydi.  Buyurtma  nuqtasidagi  zahira  hajmi  odatdagi  ish 
holatida  t  vaqt  ichida  zahira  sug‘urta  zahirasidan  pastga  tushib  ketmasligi uchun 
tanlanadi. Agar talab birdagina o‘sib ketsa (chizma chizig‘i keskin pastga tushadi 
-  A  maydon)  yoki  yetkazib  berish  muddati  cho‘zilsa  ((t    >  t)  -  V  maydonda), 
sug‘urta  zahirasi  ishga  tushadi.  Bunda  korxonaning  tijorat  xizmati  qo‘shimcha 
yetkazib  berishni  ta’minlaydigan  chora  -  tadbirlarni  qo‘llashi  kerak.  Ko‘rinib 
turibdiki,  nazoratning  bu  tizimi  korxonani  kamyob  tovarlar    vujudga  kelishidan 
himoya qiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
R 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
buyurtma 
 
R 
 
 
 
     R   
 
 
 nuqtasi 
 
 
 
 
 
 
  R 
 
 

---

 
77 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
sug‘urta