Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

10- Maruza 
Mavzu: Suvli issiqlik tarmog`i bosimining p`yezometrik grafigi. 
Reja: 
10.1.  P`yezometrik grafik 
10.2.  P`yezometrik grafikka qo`yiladigan talablar 
 
10.1. P`ezometrik     grafik 
Issiqlik  tarmoqlaridagi  suv  bosimi  taqsimlanishini  p’ezometrik  grafik 
ko’rinishida  ko’rsatish  qulay.  Grafikda  issiqlik  tarmog’ini  istalgan  joyida  tizim  ega 
bo’lgan  bosimni  aniqlash  mumkin.  Shu  tufayli  optimal  gidravlik  rejim  tanlashda 
ko’pgina omillarni ( joy rel’efi, bino balandligi, iste’molchi tizimini o’ziga hosliklari 
va h.k) hisobga olish imkonini beradi.  
P’ezometrik grafiklar yozgi va qishki rejim uchun quriladi.  
Issiqlik  bilan  ta’minlashning  ochiq  tizimida  p’ezometrik  grafik  isitish  tizimi 
ishlayotgandavr uchun issiq suv bilan ta’minlash tizimiga suv, suv berish va qaytish 
quvurlaridan  maksimal  miqdorda  olingan  holatlar  uchun  alohida  qurilishi  maqsadga 
muvofiq bo’ladi.  
O’lchovni  chiziqli  birliklarida  ko’rsatilgan  qiymati,  bosim  yoki  p’ezometrik  bosim 
deyiladi. 
Issiqlik bilan ta’minlash tizimlaridagi p’ezometrik grafik tizim ega bo’lgan ortiqcha 
bosimni  ko’rsatadi.  Bu  bosimni  shuningdek  manometr  bilan  o’lchab,  o’lchov 
natijalarini metrda ifoda etish mumkin.  
P’ezometrik  grafikni  qurish  quvur  trassasi  o’tkazilgan  joy  profilini  qurishdan 
boshlanadi.  Qabul  qilingan  masshtab  bo’yicha  profilida  binolarning  balandligi 
qo’yiladi.  P’ezometrik  grafik  qurishda  o’tkazilgan  quvur  o’qlari  shartli  ravishda  yer 
sathiga  mos  keladi  deb  qabul  qilinadi.  Bunday  shartni  qabul  qilish,  quvurlar  yer 
ostidan o’tkazilgan holda, quvur yotqizilgan chuqurlik 1-2 m dan ortiq bo’lmaganligi 

---

 
132 
sababli  o’zini  oqlaydi.  Bu  holda  quvurlardagi  haqiqiy  bosim  qiymati  ularni  qancha 
chuqurlikda joylashgan qiymatiga ortadi. 
Statik  bosim  (S-S-chiziq),  eng  yuqori  iste’molchiga  nisbatan  3-5  m  ortiq  bosimda, 
barcha iste’molchilar suv bilan ta’minlash shartidan kelib chiqqan holda o’tkaziladi. 
Statik bosimda bu ikki chiziq orasidagi bosim 60 m dan ortmaydi va bu bosim isitish 
tizimiga o’rnatilgan isitish jihozlari uchun havf tug’dirmaydi. 
Suv  yuborish  magistralining  p’ezometrik  grafigi  quyidagi  talablarga  javob  berishi 
kerak: 
a)  maksimal  bosim  quvur,  suv  qizdiruvchi  va  isituvchi  jihozlar  mustahkamligi 
bo’yicha belgilangan bosimdan ortiq bo’lmasligi lozim; 
b) minimal bosim suv qaynab ketishiga yo’l qo’yilmasligi lozim. 
 
P`ezometrik     grafikda     issiqlik     tarmog`i     va     obonent sestemalarida 
bosimlarini  yaqqol  kurish  mumkun. Grafikda  bosim,  tashuvchi      ustunning    chiziqli   
birligida  ifodalanadi,   va  N  deb belgilaniladi. N - kattaligi bosim yoki kuchlanish 
tariqasida nomlash mumkin. 
H=P/G m 
Bu yerda 
R - bosim, kgs G’ m" - issiqlik tashuvchining solishtirma ogirligi  
Kgs G’m~to`la va p`ezometrik bosimlar bo`ladi. 
P`ezometrik  bosimlar  aniq  bir  nuqtada  quvirning  o`qidan  boshlab  o`lchanadi  va 
buning natijasida xaqiqiy bosim aks ettiradi. 
Tarmoqning  birorta  P`ezometrik  bosim  nuqtasidagi  to`la  bosim  va  geodezik 
sanoq o`rtasidagi farqqa teng bo`ladi. 
N=N'-Z 
 Bu yerda 
N - p`ezometrik bosim 
N –to`la bosim 
Z – o`rganilayotgan nuqtadagi kuvirning geodezik balandligi. 
 
To`la  bosimlar  shartli  mollik  darajasining  umumiy  chizigidan  boshlab 
xisoblanadi.  Ular  kuvirdagi  xaqiqiy  bosimni  qayt  ettira  olmaydi.  Chunki  ular 
bosimning sestema geodizik sanog`iga bog`lik ekanini xisobga olmaydi. 
Sestemaning  aniq  bir  nuqtasidagi  (aylanuvchi)  uzatuvchi  va  qaytaruvchi 
quvirlardagi bosimlar farqini egallagan bosim deb ataladi. 
Sestemada  suv  aylanishi  mavjud  bulmasa,  bu  rejimning  dinamik,  agarda 
aylanish mavjud bulmasa - statik rejim deb ataladi. 
Issiqlik  ta`minotini  sestemasi  mustaxkam  va  meyorida  ishlashini  ta`minlash 
uchun undagi bosimni aniq bir chegarada ushlab turish kerak.