Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
21.3. Zamonaviy isitish tizimlari. 
Xona  ichidagi  insonlar  uchun  mu`tadil  mikroiqlim-komfort  sharoitini  yaratish  va 
texnologik jarayonlar talabiga asosan sarf bo`lgan  issiqlik miqdorini hamda binoning 
tashqi to`siq lari orqali (tashqi devor, tom usti yopilmasi, tashqi deraza, tashqi eshik 
va  pol)  yuqotiladigan  issiqlikning  umumiy  miqdorini  tuldirish  uchun  sun`iy  tarzda 
isitish tizimlari va asboblari vositasida isitish usuliga binolarni isitish deb aytiladi. 
Zamonaviy isitish tizimlari va asboblari inson salomatligini, ijodiyatining samarali 
holatini yaratish va inson o`zini yaxshi sezishi uchun qulay sharoit yaratilishi uchun 
xizmat qilishi lozim. Bu "qulay" sharoitning optimal sanitariya-gigiena talablarining 
turar  joy,  jamoat  va  sanoat  binolari  uchun  muljallangan  miqdorini  yaratish  issiqlik 
qurilmalarining butun bir kompleks tizimlari, asboblari o`z zimmasiga oladi. Bunday 
jixozlarni umumiy holda isitish tizimlari deb aytiladi. 
Binolarni  isitish  –  qurilish  texnikasining  asosiy  bulimlaridan  biridir.  Isitish 
tizimlari  va  asboblarini  montaj  qilinishi  bino  qurilishining  boshlanishi  bilan  bir 
vaqtda  -  birgalikda  bajariladi,  chunki  uning  elementlari  loyihalashtirish  davrida 
xonalarning  ichki  me`moriy  kurkiga  jilo  berish  inter  yer  -  dizayn  jarayonlari  bilan 
birgalikda  rejalashtirilib  qurilish  konstruktsiyasi  bilan  uyg`unlashgan  holda  olib 
boriladi.  Demak,  issiqlik  tizimlari  bino  qurilishi  texnologiyasining  bulinmas  bir 
qismidir.  Ma`lumki,  issiqlik  tizimlarining  ekspluatatsiya  qilinishidagi  jarayonini, 
ishlash davridagi muddatini, yilning eng sovuq davridagi meteorologik sharoit va fasl 
o`zgarishidagi  haroratning  o`zgaruvchan  miqdoriga  qarab  yil  mobaynida  davriy 
muddat bilan ma`lum holat ostida ishlatib turiladi. Bunday davrni isitish tizimlarining 

---

 
175 
ishlash  davri  (yashash  davri)  deb  ataladi.  Umumiy  qilib  aytganimizda  issiqlik 
uskunalaridan  ajralib  chiqayotgan  issiqlik  miqdori  tashqi  havoning  harorati 
miqdorining  baland-pastligi,  shamol  tezligining  kuchayishi-pasayishi,  quyosh 
radiatsiyasidan binoning tashqi to`siq lari orqali xonaga kirib kelayotgan issiqlikning 
ko`p  roq-kamroq  tushishi  kabi  ko`rsatgichlarga  qarab  boshqarilishi  lozim.  Qisqacha 
qilib aytganda isitish tizimi va asboblaridan xonaga berilayotgan issiqlikning miqdori 
boshqarilib  borilishi  lozim,  ya`ni  binoning  tashqi  va  ichki  muhiti  haroratlarining 
farqiga  qarab  proportsional  holda  tashqi  to`siq    orqali  sarf  bo`lgan    zaruriy  issiqlik 
miqdorini issiqlik asbobi orqali xona ichiga o`zatish demakdir. Binobarin qish faslida 
qattiq sovuq  bo`lishi darajasiga uzviy  bog`liq holda  isitish tizimlarini issiqlik berish 
quvvati o`ta tezlik bilan o`zgaruvchan ish rejimiga oson tushadigan bo`lishi shart. 
Yer  kurrasining  shimoliy  mintaqalaridagi  joylar  juda  sovuq  bulib,  aksincha, 
janubiy  mintaqalarda  (ekvator  chizig`ida)  esa  qish  qisqa  hamda  yozi  issiq  va  quruq 
bo`ladi.  Shimoliy  va  janubiy  yer  kurrasi  yarim  aylanasidagi  ayrim  shaharlarni 
iqlimini taqqoslash uchun quyida 1-jadval keltirilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
176