Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

16.2.  Izolyatsiya materiallarini tayyorlash usullari. 
Issiqlik  quvurlari  yuzasi  haroratini  pasaytirishga  erishish,  natijada  xizmat 
ko`rsatish  va  xizmat  qilish  kameralarida  ishlashni  osonlashtirishga,  xizmat 
qiluvchilarning bexosdan kuyib qolishini oldinn olishga erishiladi.  
Bulardan  tashqari  ba`zi  xollarda  issiqlik  izolyatsiyalari  korroziyaga  qarshi 
qoplam  vazifasini  ham  bajaradi.  Buning  natijasida  issiqlik  quvurlarining  uzoq 
muddat ishlashiga va ishonchliligiga erishish mumkin.  
Issiqlik  ta`minoti  tizimlarida  issiqlik  izolyatsiyasi  materiali  sifatida,  kichik 
issiqlik  o`tkazuvchanlik  koeffitsientiga,  kichik  suv  yutish  qobiliyatiga,  katta 
elektr  qarshiligiga  va  yuqori  mexaniik  qattiqlikga  ega  bo`lgan  materiallar 
ishlatiladi.  
Tez  chiriydigan,  yonishi  mumkin  bo`lgan,  o`zidan  kislota,  gaz,  oltingugurt 
ajratib  chiqarishi  mumkin  bo`lgan  materiallar  issiqlik  izolyatsiya  materiali  sifatida 
ishlatilishi mumkin emas. 
 Issiqlik  uzatuvchilar  yer  ostidan  yotqizilganda  ayniqsa  og`ir  sharoitda 
ishlaydi.  yer  ostidan  kanalsiz  yotqizilgan  quvurlarning  ish  sharoiti  juda  og`ir 
hisoblanadi. Quvurlar yer ostidan yotqizilganda ularga yer usti suvlari va yer suvlari, 
daydi  toklarning  ta`siri  juda  og`ir  bo`ladi.  Shuning  uchun  issiqlik  izolyatsiya 
materiallariga qo`yiladigan asosiy talablar qo`yidagilardir:  
1) Kichik suv yutib olish qobiliyatiga ega bo`lish;  
2) Yuqori elektr qarshiligiga ega bo`lish;  
3) Yuqori mexanik pishiqlikka ega bo`lish. 
Hozirgi  vaqtda  issiqlik  tarmoqlarida  issiqlik  izolyatsiya  materiallari  sifatida 
asosan  organik  bo`lmagan  materiallar  ishlatilmoqda  (mineral,  shisha  paxtalardan 
tayyorlangan izolyatsiya materiallari).  

---

 
151 
Shu  jumladan  qo`yidagi  turdagi  izolyatsiya  materiallari  ham  asbestdan, 
betondan,  asfaltdan,  saqichdan,  tsementdan,  ko`mirdan  va  boshqa  komponentdan 
tayyorlangan  kanalsiz  yotqizilgan  quvurlar  uchun  esa:  saqich,  perlitdan,  asfalt-
izoldan,  armopenabetondan,  asfalt-keramzitbetondan  va  boshqa  komponentlardan 
tayyorlangan izolyatsiya materiallari ishlatilmoqda. 
Kanalsiz  yotqizilgan  issiqlik  uzatuvchilar  izolyatsiya  konstruktsiyasiga  qarab 
quyma qobiqli, quyma va yig`ma - quyma to`ldiruvchili tizimlarga bo`linadi. 
1.Quyma   qobiqlar  zavodlarda  tayyorlanib joyning o`zida faqat choki quyiladi.  
2.Quyma  va  yig`ma  quyma  konstruktsiyalar  esa  zavodda  yoki  joyning  o`zida 
tayyorlanishi mumkin.  
3.  To`ldiruvchili  izolyatsiyalar  esa  joyning  o`zida  mayda  izolyatsiya  to`ldiruvchilar 
yordamida amalga oshiriladi. 
Kanalsiz  yotqizilgan  tizimlar  ularga  ta`sir  etuvchi  reaktsiya  kuchlarining  ta`siriga 
qarab, kuch ta`siri yo`qotilgan va kuch ta`siri yo`qotilmagan tizimlarga bo`lina 
Issiqlikni  izolyatsiyalovchi  materiallar  sifatida  ishlatilayotgan  materiallardan 
foydalanilayotgan uzoq davr ichida issiqlikni ximoyalash qobiliyati yuqori, namlikni 
singdirish qobiliyati esa past bo’lishi lozim. Materiallarni namlikni singdirishi va sirt 
qismini  suvni  o’zidan  itaruvchi  xususiyati,  issiqlikni  izolyatsiyalovchi  materiallarni 
boshlang’ich  issiqlik  fizik  xususiyatlarini  saqlash  va  issiqlikni  iqtisod  qilish  uchun 
muxim  ahamiyatga  ega.  Ko’pgina  quruq  izolyatsion  materiallarni  issiqlik  o’tkazish 
koeffitsienti 0,05-0,25% VtG’m
2
K oralig’ida o’zgarib, namlanishi natijasida ularning 
issiqlik o’tkazish koeffitsienti ayrim xollarda 3-4 maratobagacha ortadi. 
Bir  turdagi  materiallarning  issiqlikni  izolyatsiyalovchi  xususiyatlari  xajmiy 
zichlik 
ortishi 
bilan 
sezillarli 
darajada 
yomonlashadi. 
Og’ir 
issiqlikni 
izolyatsiyalovchi  material  ,  uni  tutib  turuvchi,  to’r  sim  va  simga  salbiy  ta’sir 
ko’rsatadi.  Buning  natijasida  issiqlik  izolyatsiyalovchi  material  osilib  qolib  o’z 
vazifasini  to’liq  bajarmaydi.  Shuning  uchun  izolyatsion  material,  uni  tutib  turuvchi 
simto’r va sim yuqori mexanik; korrozion pishiqlikka ega bo’lishi lozim.  
Izolyatsiyalovchi  materiallar  ximik  toza  va  metallga  nisbatan  korrozion-
agressiv ximiyaviy birikmalari bo’lmasligi lozim. 
Shlak va paxta sifatli izolyatsiyalovchi materiallar tarkibiga kiradi, ammo ular 
tarkibidagi oltingugurt  miqdori 3%  dan  ortiq bo’lgani  uchun, ulardan nam  sharoitda 
issiqlik izolyatsiyalovchi material sifatida foydalanib bo’lmaydi.  
Organik  materiallar  nam  sharoitda  o’z  tuzilishini  o’zgartiradi,  yoriladi, 
chiriydi  (asbest,  yog’och  qipig’i,  qamish)  shu  sababdan  ulardan  issiqlikni 
izolyatsiyalovchi material sifatida foydalanish tavsiya etilmaydi. 
Shuningdek  issiqlikni  izolyatsiyalovchi  material  xolati  va  undan  uzoq  vaqt 
foydalanish,  issiqlik  tashuvchi  o’tayotgan  quvurning  ish  tartibiga  xam  bog’liq. 
Vaqti-vaqti  bilan  o’chirilib  turuvchi  quvurlar  doim  ishlab  turadigan  quvurlarga 
nisbatan  tez  korroziyaga  uchrashi  amalda  aniqlangan.  chunki  doimo  ishlab 
turadigan quvurlarda izolyatsiya qatlami orasidan o’tib turgan issiqlik oqimi ularni 
quruq xolatini ta’minlab turadi.