Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 

 

 

---

 

19 

  Ma'ruzalar uchun o’quv–uslubiy xarita 

 

 

№ 

 

 

M a v z u l a r 

 

Soat

 

 

O

't

ish m

ud

da

ti

 

 

K

o'

rgaz

m

a

li

 qu

rol

 

 

Must

aq

il

 i

sh

 

 

N

azor

at

 t

ur

i 

 

Iz

oh

 

 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

1 

Muze ys hunosli k il mi y fan  

2 

1 

a 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

 O’zbekistonda m uzey ishining 

naz ari yas i va am ali yoti .  

4 

 

2.3 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

      

1

-

O

B 

 

3 

Davlat muz e y fondi . Muze y 

ash yol arini urganish  

2 

4 

arxiv 

hujj atl

a ri  

Otiganlarni 

takrorlash 

4 

Muze y fondl arini  tul diris h.  

2 

5 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

5 

Muze y ash yol ari ni  x isobga 

olish. Muz e yning il mi y 

ma`lumotnom a aparati  

4 

6.7 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

6 

Muze y tuplam larini s akl ash  

2 

8 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

7 

Muze y kurgazm asi  

4 

9.10 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

8 

Muze y ki rgazmasini ng 

me`mori y badii y echimi  

4 

11.1

2 

arxiv 

hujj atl

ari  

Otilganlarni 

takrorlash 

9 

Tarbi yavi y ishl ar tizi mida 

muze yl arni ng urni  

2 

13 

 

Otilganlarni 

takrorlash 

2

-

O

B

 

Jami  

26 

 

 

 

Y

B 

 

 

 

 

 Seminar mashg’ulotlari uchun o’quv-uslubiy xarita 

№ 

Mavzul ar  

soat

i 

Mud -dati  

Kirgazm a  

Bash

olas h 

turi  

1 

Muze ys hunosli kni g predm eti  

2 

Okt ya 1-xaft  

Ulj aevaS H. 

"M uze ys h -

unosl ik  

J .N. 

2 

O’zbekistonda dast -labki 

muze yl arni ng vujudga kel  ishi  

2 

Okt ya2 -xaft  

Sur`at lar  

J .N. 

3 

Sho’rolar davrida muzey ishi  

4 

Okt ya3 -xaft  

 

J .N. 

4 

Must akill ik  yi ll ari da muze y ishi  

2 

Okt ya4 -xaft  

 

J .N. 

5 

Muze y fondl ari va fond ishi  

4 

No yabr' 1 -2 

xaf 

Fond 

xujjatl ari  

J .N. 

6 

Muze yl arni  but lash  

2 

No yabr3x  

Muze y 

J .N. 

---

 

20 

xojjatl ari  

7 

Muze y fondl arini  xisobga olish  

2 

No yabr 4x  

Sur`at lar  

J .N. 

8 

Muze y fondl ariniS aqlash  

2 

Dekabr 1x  

Sur`axlar  

J .N. 

9 

Muze y fondl arini  urganis h  

2 

Dekabr 2x  

Kat al ogl ar  

J .N. 

10 

Muze yl arni ng  IM A  

2 

Dekabr 3x  

Sur`at lar  

J .N 

11 

Muze y kurgazm asi  

4 

Dekabr 4x  

 

J .N 

12 

Muze ykurgazmasining m e`m ori y 

badii y echimi  

4 

Yanvar 1 -2x  

Muze y 

xujjatl ari  

J .N 

13 

Madani y-m a`rifi y i s hlar va muze y  

2 

Yanvar 3-4 x 

J urnal  

"M ozi ydan 

Sado"  

J .N 

14 

Me`mori y saltanat m ijizal ari .                           

2 

Fevral ' 1-x  

 

J .N 

 

J ami 

36  

 

 

 

 

 

 

Maruzalar uchun taqvim reja 

№ 

Mavzular 

So

at  

Rejalasht

irilgan 

muddati 

Bajarilgan 

muddati  

1 

2 

3 

4 

5 

1 

Muze ys hunosli k il mi y fan  

2 

 

 

2 

 O’zbekistonda m uzey ishining nazari yas i  va 

am ali yoti.  

4 

 

 

3 

Davlat muz e y fondi . Muze y ash yol ari ni urganish   2 

 

 

4 

Muze y fondl arini  tul diris h.  

2 

 

 

5 

Muze y ash yol ari ni  x isobga olis h. Muze yning 

ilmi y m a`lum otnom a aparati  

4 

 

 

6 

Muze y tuplam larini s akl ash  

2 

 

 

7 

Muze y kurgazm asi  

4 

 

 

8 

Muze y ki rgazmasini ng m e`mori y badii y  echimi  

4 

 

 

9 

Tarbi yavi y ishl ar tizi mida muz e yl arning urni  

2 

 

 

Jami  

26 

 

 

 

 

 

 Seminar mashg



ulotlari uchun taqvim reja 

№ 

 

 

M a v z u  m a z m u n i 

 

Soat  

Rejalasht

irilgan 

muddati 

Bajarilga

n muddati  

1 

2 

3 

4 

5 

1 

Muze ys hunosli kni g predm eti  

2 

 

 

2 

O’zbekistonda dast -labki muzeylarning 

vujudga kel ishi  

2 

 

 

3 

Sho’rolar davrida muzey ishi  

4 

 

 

4 

Must akill ik  yi ll ari da muze y i shi  

2 

 

 

---

 

21 

5 

Muze y fondl ari va fond is hi  

4 

 

 

6 

Muze yl arni  but lash  

2 

 

 

7 

Muze y fondl arini  xisobga olish  

2 

 

 

8 

Muze y fondl ariniS aqlash  

2 

 

 

9 

Muze y fondl arini  urganis h  

2 

 

 

10 

Muze yl arni ng  IM A  

2 

 

 

11 

Muze y kurgazm asi  

4 

 

 

12 

Muze ykurgazmasining m e`m ori y ba dii y echimi  

4 

 

 

13 

Madani y-m a`rifi y i s hlar va muze y  

2 

 

 

14 

Me`mori y saltanat m ijizal ari .                           

2 

 

 

J ami 

36  

 

 

 

 

---

 

22 

 

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA 

MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI 

 

 

 

Namangan davlat universiteti  

 

TARIX FAKUL`TETI 

 

 

 

 

JAHON TARIXI KAFEDRASI 

 

 

 

"MUZEYSHUNOSLIK" 

fanidan 

 

 

ma`ruza matni 

 

 

 

 

Namangan - 2008 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

23 

Mazkur m a`ruza mat ni t arix fakul 'teti 2 -kurs  talabal arini  muz ey tus hunchas i bil an 

tani shti rishni, jahon muze yl arini  vuj udga keli shi, O`zbekist onda muze y is hi t arix i, 

must aqilli k  yi llari da muze y ishi ning rivoj lani shi,m uze y is hini ng asosi y 

xususi yatl ari  to` g `ris ida ma`lumot berishn i  o`z  ol di ga m aqsad qilib qo`ygan.   

 

 

 

Tuzuvchi:  katt a o`qit uvchi  N. G`ofurov  

 

Taqriz chi:    t.f.n. M. Qa yumov .  

 

 

 

 

 

 

Nam DU o`quv uslubi y k engas hida m uhokam a qil ingan va t avs i ya eti l gan.  

 

Bayonnoma № _______ "_____"___________200 8 yil 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

24 

 

 

1-MAVZU: MUZEYSHUNOSL IK  - IL MIY FAN  

 

                              

 

 

 REJA:  

 

1.  

Ki rish  

 

2.  

Muzeyshunosliknin g pred meti  

 

3.  

Muzeyshunoslikni g asosi y tus hunch alari  

 

4.  

Muzeyshunoslikni g metodl ari  

 

5.  

Xulos a  

            

1.   

Muze y  ishi -  j amoat chili k  faoli yatini ng  fan,  t arbi ya  va  m adani yat i  bil an 

alokada  bul ib  t uradigan  uzi ga  xos  bi r  kismi   si fat ida  j am i yat   tarakki yot ining 

umumi y t endent si yal ardan chett a kolm ag an.  

 Insonning  xar  t om onl ama  rivojl anti rish  ishi da  m uxim  axami yat ga  ega  bul gan 

muze y  i shi  daraj asini  ustirishda  t uplagan  t aj ribani  nazari y  tus hunmas dan, 

xarakt eri stikasi ni, koidal arni urganm asdan turib eris hib bulm aydi.  

Muze y  ishi ni  m uam molarini  um uml ashti ruvchi ,  m uze y  am ali yotida  fo ydalanadi gan 

va  m axsus  adabi yotl arda  uz  aksini  topgan  biliml ar  m ajmuasi   -  muz eologi ya  yoki  

muze ys hunosli k  de yiladi .  Bu  t ermin  XIX  as rni ng  ikki nchi   yarm ida    pa ydo 

bul ganli gi ga  q aramasdan  juda  k o’pl ab  jaxon  till ari ga  o’rnashi b  q ol gan.  Il gari  

mavj ud  bo’l gan  " Muzeografi ya"  t erm ini  muz e yl arga  t egishli  bo’l gan  barcha 

as arl arga  XX  -  asrning  o’rt al ari dan  boshl ab  es a  muze yl ar  t avsi fi ga  nis batan 

ishl atil a boshl agan.  

Muze yshunosli kni ng  nazari y  sistem as i   tushuncha  va  metodl ari  XV I -  as rdan 

boshl ab shakllana boshlagan. Lekin fan si fat ida s ungi   o’n  yi lli klarda s hakll andi.  

 Muze ys hunoslik  -  ijtimoi y  axborot ni  saql as h  vosit asi ga  anglas h  va  etkazish 

jara ynini  o’rganuvchi  ijtim oi y fandir.  

 

2.    

Xar  qanda y  fan  t adqiqot  ob`ekti  va  predmeti ga  ega  bo’l adi .  Turli  fanl arni ng 

tadqiqot  ob`ektl ari  bir -biri ga  o’xshashi   b o’lishi  yoki  butunlay  m os  tushushi  xam  

mumkin.  Muz e yshunoslikning  ob`ekti -  bu  muze y,  ijtimoi y  xodisa  s ifati dagi  muze y 

ishidi r.  Lekin  bu  ob`ekt   tarix,  xusus an  m adani yat  t arix ini  s an`at shunosl ik , 

sotsiologi ya  va  bos hqa  fanl ar  t omoni dan  o’rganili shi  mumkin  va  m a`l um  m a`noda 

o’rganilmokda.  

 

Tadqiqot  ob`ektidan  fark  q ilib  konuni yatl ari ning  m a`lum  doi rasi  xisoblangan 

tadqiqot  predm eti doimo  o’zi ga xos  bo’lis hi kerak.  

Agar  t adqiqot  ob`ektga  nisbat an  oddi y  va    fanga  m ateri al  t anl ash  bos qi chida yo q 

ma`lum  bo’l adi gan  bo’ls a,  fanni ng  predm eti  xech  q achon  ta yyor  xolda  beril ma ydi. 

U topilish va t upl ani shi l ozim.  

Tadqiqot  predmet ini   xisobga  oli sh  -  fanning  eng  muxim  nazari y  vazifal ardan  biri 

bo’lishi  bilan    birga,    uning  taraqqiyotining  asosiy  kursatkichi  xisoblanadi.  U 

metodologik  fani   bilan  bogli k  va  maxsus  tadqiqotl ar  natijasi  xisoblanadi. 

Muze yshunosli kni ng  predm eti  ij timoi y  axborot,  olish  va  biliml arni  yetkazi sh 

an`ana  va  extirosl arni  muze y  predm etlari  vo sit asi da  tupl ash  va  saql ash  j ara yoni ga, 

muze y  va  m uze y  i shini ng  vujudga  kelishi,  rivojl anis hi  va  ijtim oi y  faoli yati  

jara yoni ga boglik  bo’l gan  ob`ektiv qonuni yatl ar doi rasidi r.   

 

3. 

Muze ys hunosli k  predmeti  tushunchasi ni  yu qorida  beril gan  ta`rifini  tushunish  

uchun  "Muze y  predmeti ",  "Muz e y",  "Muze y  i shi "  kabi  tushunchaliri ni  t axlil  qil ish 

lozim bo’l adi .  

Xozirgi  kunda  muz e y  predm eti  i nson  faoli yati  va  t abi at  xayotini ng  bevosit a 

natij asi  bo’lishi  asil   Yodgorlik   sifati da  ko’rib  chiqil adi .  Muze y  predm etl ari ning 

---

 

25 

bu yum li  va  tasvi ri y  axborot  tashuvchil igi  bil an  muz e yning  j ami yatda  vujudga 

kel adi gan boshqa  xuj jatli  insti tutl ardan fark  qilis hi aloxida t a`kidl ab  o’t iladi.  

Ins on  tom onidan  ya rat il gan  predm etl ar  il gor  taj ribani  t o’pl aganli kl ari ,  axborot ni 

to’plaganli gi  va 

yetkaz ganli gi  uchun  xam  "Tarixi y  xotira"  funktsi yasi ni  

baj aradil ar.  

Muze y  predmetlari   nafa q at  bi limni ng  biri nchi  m anbai   balki  madani y  t arixiy 

qadri yatl ar xam dir.  

Muze y  predm etida  i nsonning  borl i qq a  al oxida    munos abat i  muze y  exti yoji,  muz e y 

predm etl arini  s aql as h  exti yoj i  shakli da  o’z  aksini  t opi shi ni  al oxida    t a`kidlab 

o’tish lozim. 

Muze y  predm eti  -  bu  m uze y  to’pl ami ga    ki ritil gan  va  uzo q  s aql as h ga  q odi r 

bo’lgan, real borliqdan olingan muzey axamiyatidagi predmetdir.  

Muze y  predm etini ng  qimm atlili gi  muz e yshuno slik  va  ilmi y  -   soxavi y  t adqiqot lar 

jara yoni da ani ql anadi. 

Muze y  predm eti  m uze y  faoli yatini ng,  uning  ijtim oi y  funktsi yal arini  amal ga 

oshi rish ning  asos i xisobl anadi .  

"Muze y", "muze y is hi" kabi tus hunchal ar xam muxim axami yat ga ega  bo’l adi.   

Muze yshunosli k  o’z  tarakki yotini ng barcha boski chl arida muz e y fenom enini, uni ng 

jami yati dagi  o’rni ni tushunib  yetishga xarakat  qil ib kel gan  

"Muze y",  "m uze y  i shi "  kabi  t a`ri flarni   tushunis h  uchun  bu  muass as ani  kelib 

chi qishi ni  aniql as h  juda  muximdi r.  Bu  borada  uning  keli b  chi qis h  sababl ari ni 

o’rganish lozim.  

Keng  t arq al gan  qarashlardan  bi ri  shartli   ravis hda  "filologik"  deb  at al adi   va  unga 

ko’ra  muz e yl arning  pa ydo  bo’lishi  antik  davrdagi  ilxom  parilari  -  muz al arning 

exroml ari  muz euml arga  ta qlidan  kel ib  chi qq an  de yi ladi.  Lek in  bu  xolat da 

muze yl arni ng  kelib  chiqishi  m uam mosi  umum an  xal  b o’l ma ydi,  chunki  a nti k 

muzeuml arni ng vujudga kelis hi sabablari  no ani q qoladi.  

Shu  bil an  bi rga  tari xi y  am ali yotni ng  guvoxlik  beris hicha  muze y  muass as al ari  xar 

xil  terminl ar  bi lan  xam  at alis hi  m u mki n.  Masal an,  V`et nam     muze yl ari  "bao  t a"  - 

"Yodgorlikl ar  s aql anadi gan  jo y"  -  t erm inni  bil an  at al adi.  Dem ak  t ermin  o’zi cha 

xar  xil    bulish  mum kin  ekan  va  a ynan  V`et nam  vari anti  m uze yning  asl  moxi yatini 

ochib beradi.  

Muze yl arni ng  vuj udga  kelishini  tarixi y  va  etnografik  m at eriallar  ta`kilaganidek 

insoni yat  t araqi yoti ning  il k  bos qi chl arda yoq,  bal kim  i btidoi y  j ami yatda yo q  mavjud 

bo’lgan  ijtimoiy  muzey  etiyoji  bilan  bog’lash  lozim  "Muzey  munosabatlari"  ishi 

eng  il k  ob`ektl ari  ni madan  i borat  bo’l ganli gini  aniql ashda  uni  "M oddi y  bo yl ikl arni 

tupl ash"  bil an  bogl ab  qo’ ym asl i gimiz  kerak.  Kupro q   bu yu mlas htiril gan  xotira, 

insonning  ijtimoi y  guruxda  tut gan  o’rnini    tasdi qlovchi    isbot   sifatidagi  predm etl ar 

saql anib  qol gan.   

Qadim gi ,  biri nchi   navbatda  sharq  siviliz atsi yas i  Mi srdagi  "Xa yot  u yl ari" 

shum erlikl arning  Ura  kollektsi yal ari  kabi  muz e y    ti pi dagi  koll ektsi yal ar 

rivojlanishi ga guvox   bo’l gan .  

Urt a  asrl arda  predmetl arni  to’pl ash  bilan  xristi an  cherkovi  keng  k o’lam da  

shugull ana boshl adi va ul ardan di ni y afsonal arni xa qli gi ni i sbotal as hda fo ydalandi    

U yg’onish davrida m uze yl arga ulkan  bili m manbai  sifati da juda  katt a  e`t ibor  beril a 

boshl andi.  Ke yi nro q   muze y  ajdodlar  t o’pl agan  taj ri bani  s aqlov chi   va  kel aj ak 

avl odl arga  yetkazuvchi muxim m uassasa sifatida t an oli na bos hlan di.   

Fan  va  muz e y  am ali yoti  soxasidagi  keskin  o’z gari shl ar  kapit alizm  davri da 

muze yning ijtim oi y funktsi yalari ni  yanada bo yis hi ga olib keldi.  

Shunda y  qili b  m uzey  j ami yatni ng  real  dun yoning  predm etl ari nii  tarixi y  xoti ra, 

ijtimoi y  axborot ning  xujj atli  vosit a l ari,  estet ik  predm etl ar  shakli da  saqlas h  

exti yoji ni qondi ruvchi m axsus m uassasa xisoblandi.  

---

 

26 

Muze yning  asosi y  bel gi si  -  ilmi y  asos da  t ashkil  etil gan  va  xisobga  oli sh  l ozi m 

bo’lgan  muzey  predmetlarini  to’plash,  saqlash,  konservatsiyalash,  muzeyshunoslik 

va  soxavi y  fanl arning  ilmi y  m etodl ari   bazas ida  t ad qiq  qilis h  va  i lmi y,  t a`limi y-

tarbi yavi y 

maqs adl arda 

fo ydalanishlardan 

iborat. 

Um umlashgan 

formada 

muze yning zam onavi y tus hunchas ini  qu yd agi cha t a`rifl as h mumkin.  

Muze y  -  bu  m adani y-tarixi y,  t abi y-ilm i y  qadri yatl arni   aniql as h,  m uze y  predm etl ari 

vosit asi da  axborotni   to’plas h  va  t ar qat is h  uchun  m ulj all angan  tarixi y  bel gil angan, 

kupqi rrali ijt imoi y axborot muassasadi r.  

Ma`lum  t arxi y  s haroitda  m uze yl ar  faol i yati  ijtim oi y  faoli yat ning    aloxida  qatl am i 

sifatida  -  muze y  is hining  m avj ud  bo’l ishi   bil an  bel gil anadi.  Uni ng  t arki bi ga 

muze yl arni ng  amal i y  faoli yati  va  yodgorli klarni  as rash,  m uze yl ar  tizimi,  muz e y 

si yos ati  va  qonunchili gi,  kadrl arni  t ayyorlash  va  malakasini  oshiri sh  tizimi , 

soxavi y  il mi y,  ilm i y  -  met odi k  va  o ’q uv  markazl ari ,  maxsus  davrlashti ris h  va 

nixoyat  maxsus ilmi y fan muz e ys hunosli k fani  ki radi.  

Il mi y  fanning  eng  asosi y  bel gil ar idan  biri  m etod  bulib,  bunda  bilis h  uslubi, 

borl iqni  ma`lum  bi r  tomanlari ni  t adki k  qilish  j ara yoni da  fo ydal anil adi gan  usull ar 

tizimini t ushi nam iz.  

Xar  bi r  ilmi y  fan  t adqiqot   ob`ekti  va    predm etdan  keli b  chi kib  uzini ng  m etodini 

shakll anti radi.  Zaonavi y  boski chda  turli  fanl arning  met odl ari  shunchali k  bi r -biri ga 

kiris hib  ket gan -ki  ularni    aj ratib  olishda  kupl ab  ki yi nchil iklarga  duch  k eli shi 

mumkin.  M as al n  arxeologi yaga  tuxtal adi gan  bo’l sa k  u  nafakat    tarix  va 

manbas hunosli kka  oi d  met odl ardan  bal ki  ximi ya,  fizika  va  bot ani qaga  xos   bo’l gan    

metodlardan xam t obora keng fo ydalanmokda.  

Muze yshunosli k  tadqiqot   metodl arini ng xilma -xilli gi bil an xarakt erlanadi, ul arni ng 

a yriml ari  bos hqa  fanlarning  metodl ari  bil an  kism an  yoki  tulikli gicha  mos  t ushadi . 

Bu  tus hunarli  xos   chunki   muz e ys hunosl ik  kupl ab  i jtimoi y  va  t abi y  fanl ar  bil an 

yakindan al akada  bo’ladi .  

Muze yshunosli k m et odl ari  uchun ku ydagi lar  xarakterli dir:  

1. 

Muze y    predm etl ari ni  tadki k  qili shda  i j timoi y  va  tabi y  fanl arning  turli  xil 

shakll ari dan  fo ydalanish.  M axsus  va  yo rdam chi  tarixi y  fanl ar,  s an`ats hunoslik, 

adabi yotshunoslikning m etodl aridan keng fo ydanil adi.  

2. 

Bi r  kator  tabi y  va  ijtimoi y  fanl ardan  mavj ud  bo’l gan   dala  t adqiqot  

metodlardan fo ydal anish.  

3. 

Bevosit a j ami yat  xa yotini kuzatish m etodl ardan fo ydalan ish .  

4. 

Ko’rgazma  soxasidagi  tadqiqotlar,  muzey  predmetlarini  restovratsiya  va 

kons ervatsi ya  qili sh  ishida eksperemi ntal   m etodl arida n fo ydalanil ishi .   

Yukori da  bel gil ab  t adqiqot   usl ubl ari    tizi mi  birgal ikda  muz e yshunoslikning  bos hqa 

ilmi y  fo ydalardan  farklovchi,  shu  bil an  birga  kuplab  boshqa  alokasini   kurs ati b 

beruvchi  metodi ni   tas hkil  et adi .  Il mi y  fanning  ri voj lani shi  fan  tili ning  

shakll anili shi  bilan  bogli k.  Fan  ti li  -  bu  fan  tom oni dan  fo ydal anil adi gan  va  bi lis h 

natij al ari uz aksini  t opgan tushuncha va t erm inl ar sist em asi di r.   

Muze yshunosli k  bos hqa  i lmi y  fanl ar  kabi  biliml ar  sist em asidan  iborat  va  m a`lum 

bir jam i yat tuzil mal arga ega.  

Muze yshunosli k t ari xi y, nazari y va amal i y elem entlarni  kam rab ol adi:    

A. Muze ys hunos likni ng t arixi  va  tarixi y manbas hunosli gi  

B. Nazari ya  

V. Muze y m anbas hunosli gi   

G. Am ali y muze yshunsoli k  

Muze yshunosli k  tizi mi ga    ki ruvchi  barcha  kisml ar  bi r -biri  bil an  yaki ndosh  alokada 

va  uzaro  bogli k  bo’ladi .  Am ali y  muz e yning  bi r  tomondan  t ajribasi  tarixi y  t axlil 

qilish ga  ta yansa,  i kkinchi  t omondan  -  naz ari y  asosl arini ng  ishl ab  chi karis hga 

ta yanadi .   

---

 

27 

 

Muze yl ar j ami yat  tomonl ari dan oldil arga  o’zi ga  xos vazifal arini baj a radilar.   

Muze yshunosli kni ng ku yidagi ijti moi y funktsi yal ari m avj ud.   

Bi rinchi dan  m uze yl ar  tabi at  va  j am i yat   taraki yyoti ning  xodis a,  j ara yon, 

konuni yatl ari  ilmi y  xujjatl asht iri sh  uchun  m ulj all angan  -  ilmi y  xujj atl asht iri sh 

funksi yasi .  

Ikki nchidan  ul ar  mi ll i y  va  j axon  m adani yati  m anfaatl ari  yulida  m adani y  t arxi y 

Yodgorlikl arini  as ras h vazifasi nii baj arishga chakiri l gan    

Uchinchi dan  muz e yl ar    ilmi y  t adqi qotl arning  o’zi ga  xos   markkaz al ari   xisobl anadi, 

tadqiqot chilik  funkts i yas i;  nixo yat  jam i yat  muz e yl ar    ol di ga  xar  tam onl am a  kamol 

topgan  yangi   zamon  kis hisiki  t arbi yal ash    vazifasi ni  ku yadi ,  t a`li m -t arbi yavi y 

funktsi ya.   

Muze yl ar  doi mi y  ravis hda  uz  to’pl amlarini  bo yiti b  borishl ari  va  ul arning 

strukturalarini  t akomillas hti rb borishl ari lozim.  

Respubli kam iz muz e y tizimi ku ydagi m uze yl ardan t as hkil  topgan:  

1. 

Tarixi y  m uze yl ar  -  tarixi y  fanlar  tizimi   bazasi dagi  m uze yl ar  (arxiologi ya, 

etnografi ya, xarbi y-t arixi y, m aori f t arixi )  

2. 

Badi y muz e yl ar s an`at va san`at shunosli k tarixi ga oi d muz e yl ar   

3. 

Tabi y  -t arixi y muz e ylar uz faoli yati da t abi y fanlarga t a yanadi gan muze yl ar.  

4. 

Texnik muz e yl ar   

5. 

Adabi yot m uze yl ari  

6. 

Kompl eks  m uze yl ar  -  bunda y  muze yl arga  bi r  necha  soxal arni  birlashti rgan 

muze yl ar, mas al an Ulkas hunosli k muz e yl ari  mis ol bul a ol adi.   

Muze yl arni  profil  gur uxli  kl assi fikats i yasida  t ashkari  ul arning  as osi y  ijtim oi y 

vazi fasi ga  karab  ishl arga  xam  bulinadi .  Muze yl arni ng  uchta  tipini  aj ratib  kursati sh 

mumkin:   Il mi y-t adqiqot   ommabop;  Tadqiqot -akademik;   Ukuv  muz e yl ari.  Ukuv 

muze yl ari odatda t urli  xil ukuv muassas a lari koshi da t ashkil etiladi.  

 

Muze yshunosli kni ng  predm eti ,  m etodi  va  strukturasini  tus hini sh  bil an  bi rga  uning 

fanl ar  tizimida  tut gan  o’rni  ,  boshqa  fanl ar  bi lan  alokadorli gi ni  ani qlash  mum kin.  

Muze yshunosli kni ng  fanl ar tizimidagi  o’rnini a yniksa uni tabi i y, t exnik va ijtimoi y 

fanl ardanka ysi  bi ri gat egis hli  ekanli gi ni  ani qlashda  biz  bir  kator  ki yi nchilikl arga 

duch  kel amiz.  CHunki   muze ys hunosl ikning  predm etl ari dan  a yriml ari   xam 

tabi atning  va  xam  jami yat ning  ri vojl anishi ga  t egi shli  bo’l gan   ob`ektl ar  bil an 

bogli k.  Albatt a  xizirgi  z amonda  xam  t abii y,  xam   ijtimoi y  fanl ar  chegarasida 

turadi gan  soxal ar  kupl ab  topiladi.  Muze ys hunosli kni ng  xamshunda y  fanl ar 

kat ori ga  kushi sh  xam  mumkin,  lekin  uning  muz e y  predm et lari  orkal i  biliml arni 

anglas h  va  j ami yat ga  uz atilis hi  xi sobga  ols ak  bu  uni  ijti moi y  fanlar  katori ga 

kushi mchaas os  bo’ladi .  M uze ys hunosl ik  juda  kupl ab  boshqa  fanl ar  bil an  alokada 

bo’ladi.  Birinchi  navbatda  muzeyshunoslik  urganuvchi  ob`ektlari  bir -biriga  mos 

kel adi gan  fanl ar  bil an  alokada  bo’l adi.  Bunda y  fanlar  s i rasi ga  tarix,  arxeol ogi ya, 

arxivshunosli k,  m anbaas hunosli k,  kushizmati ka  kabil ar  kiradi .  SHuningdek 

pedagogi ka,  psixologi ya,  axborot  naz ari yasi ,  dokum ent alist i ka  va  bos hqa  fanl ar 

bilan xam uzvi y alokada  bo’ladi.  

Tarixi y  m uze ys hunoslik  va  tarixi y  fanl ar  ur t asi da  metodol ogi k  as osni ng    bi rli gi 

o’rganish  ob`ekti  va  uslublarining  bir  kancha  umumiyligi  tarixiy  muzeyshunoslik 

va  t arixi y  fanlarni ng  uzvi y  bogli kli gini  asosla ydi .  Muz e ys hunosli k  boshqa  fanl ar 

bilan xar tomonl am a alokada  bo’l adi .  

Muze y  ishi ning  zam ona vi y  am ali yotini  o’rganish   muze yl ari ni ng  fan  va    m adani ya t 

tizimidagi  rolini ,  xalki ni  ma`navi y  tarbi yalashdagi  roli ni   kundan  kunga  usi b 

boa yot ganli gi dan  dalol at  beradi .  Bu  birinchi  navbatda  aloxida  t arbi yavi y 

imkoni yat larga ega  bo’l gan  t arixi y profildagi  mu ze yl arga ma`kuldi r.  

---

 

28 

Tarixi y  m uze yl ar  faoli yat ining    maz muni  j ami yat   rivoj lani shi  bil an  uzvi y 

bogli kdi r.  

Evropada  zam onavi y  m uze yl ar  XV I -XVII  asrlarda  vujul ga  kel a  boshl agan.  Bu 

kapital istik  ishlab  chikari shni ng  bos hlangi ch  davri  fan,  s an`at,  adabi yot,  t exn ika 

va  xunarm andchilik  keng  gull ab - yas hnashi  bilan  xarakt erlanadi .  Bu yuk  geografi k 

kashfi yotl ar, dun yo bu yl ab s a yoxatl ar.  

Kopernikning  er  s har  shakli da  ekanl igi  tugrisi dagi  fi krini  is botl adi .  Fan 

texnologi ya  t a`si ridan  kut ildi.  Kitob  bosish  vosit asi da  bili ml ar  t ez  tarkal a 

boshl adi.  

Mana  shunda y  ulkan  ruxi y  parvoz   davrida  Evropening  t urli   jo yl arida  ishl ab 

chi karis h,  ilmi y  va  bos hqa  ijtimoi y  exti yojlar  munos abati  bil an  turli  xil 

koll ektsi yalar  vujudga  kel a  boshl adi .  Tarixi y  va  m adani y  ki ym at ga  ega  bo’l gan 

bu yum lar:  asl axaxonal ar  xuzurida  xarbi y  ulkalar  kollektsi yal ari ni  to’pl as h  keng 

yo yi l a bos hladi.  

Il mi y  t adqiqotlar  kuprok  muz e yl ar  bazasida  ut kazil a  bos hladi  va  bu  m axsus 

adabi yotl arda uz aks ini topdi .  

Tarixi y  m uze yl ar  rivojl anis hidagi  yana  bir  muxim  kadam  Ev ropada  burjua 

munos abatl ari  xali   progress ivrol '  u ynagan  XVIII  as rni ng  ikkinchi  yarmi da 

tashlandi.  Bu  davrda  muze yl ar  faoli yati  ilmi y  xarakter  kas b  et a  boshl adi.  Muz e y 

koll etsi yal ari  ilmi y  tadqiqot lar  va  t ari xi y  fal arning  ri vojl anis hi ga  yangi  turt ki 

berdiki  bu  uz  navbati da  muze yl ar  axami yati ning  oshib  bori shi ga  olib  keldi. 

Muze yl arga  texni k  tajriba  xazinasi  .  ilm i y  kadri yat lar  va  madani y  t arixi y  m eros 

xazinasi   si fat ida  karal a  boshl andi.  XIX  as rga  kadar  nafakat anti k  davr  bal ki  il k 

urt aasrlar  t arixini  o’rganis h  muz e yl ar  bil an  bogli k  edi,  chunki  a ynan  ushu  erl arda 

zaruri y  m anbaal arning  asosi y  kismi   mavjud  edi.  Keng  tarixi y  profildagi  

muze yl arni ng  tas hkil   topishi  burjuazi yani ng  iktis odi y  va  si yo si y  m ust axkaml anish 

davri ga  t ugri  kel adi.  Muze y  fi krining  rivojlanish ida  burjua  mil li y  ongining 

shakll anis hi  xal  kiluvchi  axami yat ga  ega  buldi .  Kupl ab  Evropa  xal kl ari ning  milli y 

mustkil lik,  milli y  uzligi ning  s aql ash  va  tan  oldi ris h  uchun  kuras hi  bu  xalkl ar 

tarixini  s aqlov chi  va  namo yi sh  kil uvchi  muze yl arga  bo’l gan  ijtimoi y  exti yojni 

vujudga  kelti di.  M asal an:   Venger  mil li y  muze yi ,  Venger  tili ni  tikl as h  va  venger 

tarixi y  an`anal arini  sakl ab  kol ish  uchun  kuras h  t a`siri da  vuj udgakeldi .  M ana  s hu 

go yal ar  as osida,  Evropada  yi ri k  milli y  muze yl ar  asos  sol indi  va  ular  uchun 

menim ental   binol ar  kuril di.  Bunga  1802  yilda  Budapes ht dagi,  Venger  milli y 

muze yi  1818  yil da  Pragadagi  milli y  m uze yi  1828  yil da  Berl indagi  eski  muz ey 

kuri lishi  mis ol bul a oladi.  

XIX  as rning  bi rinchi  un  yi lliklari ga  kadar  em is  xal kining  kupchilik  kismi  tarixi y 

va  mada ni y  kadri ya tlarni  saqlovchi  m uze yl arga  ki rish  imkoni yatidan  m axrum 

edil ar.  

Nakomongakarshi   kuras hdagi   muvaffaki yatl ar  nem is  burjuazi yasi da  t arixi y 

utmishga  bo’l gan  kiz ikishni kucha yti rib  yubordi. S Hundan ke yin Germ ani yada xam 

keng xal k om mas i uchun m ulj all angan muze y va koll ektsi yal ar ochil a boshl andi.  

 

 

ADABIYOTLAR R UYXAT I:  

 

1. 

Muzivedeni e.  Muz e y  istori cheskogo  profil ya.  Ucheb.  P osobi ya  dl ya  vuzov 

po spet s   

" Ist ori ya"  g`  pod.  Red.  K.G. Levikina,  V.Xrebst a  -  M;Vo`ssh.vuz ov 

1988 g 

2. 

Obhest vovedeni ya   muze y  respubli ki Uz bekist an.  - T; fan, 1988g  

3. 

Lev'enin  K.G,  Raz gon  A.M    " Ekspozit si ya  muze ya  i  ist ori cheska ya  nauka"  - 

M;   

Vo`ssh.vuz, 1984 g  

---

 

29 

4. 

Sad'evna N.S "M uzeynoe del o v Uzbeki st ane"  - T; fan 1975 g  

5. 

Reves  A.M  "M etodi ka  sozdanie  narodno`x  muzeev  na  predp ri yat i yax  i  v 

kolxazax "  -                    T;fan 1973 g  

 

 

 

          2 -Mavzu :   Uzbekis tonda mu zey  i shi tari xi