Ызбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

14-МАВЗУ: ЎСИМЛИКЛАР СИСТЕМАТИКАСИГА КИРИШ. ВИРУСЛАР, БАКТЕРИЯЛАР
Режа:

1. 
   Ўсимликлар систематикасининг вазифалари.
   
2. 
   Ўсимликлар систематикасининг тарихи.
   
3. 
   Вируслар ва уларнинг фаолияти.
   
4. 
   Бактериялар ва уларнинг аћамияти.
   

Адабиётлар: 1, 3, 4.
1. Ўсимликлар систематикасининг вазифаси ер шаридаги ћамма ўсимликларни таърифлаш ва айрим турлар ћамда турлар гурућининг ќариндошлигини эвалюция асосида аниќлашдан иборатдир.
Ўсимликлар систематикаси 500 мингга яќин турдан иборат бўлган ўсимликлар дунёсини бирор ќариндошлик белгилари билан характерланувчи алоћида гурућларга бўлади.
Ўсимликлар систематикаси ўсимлик турларининг хилма- хиллигини ва бунинг сабабларини ўрганади.
Унинг вазифаси ќуйидагича.
1. Ўсимликларни классификация ќилиш ва унинг ривожланиш тарихини ўрганиш.
2. Ўсимликларни ўрганишда турли услублардан фойдаланиш.
Ћозирги замон ўсимлилкар систематикаси филогентик система асосида тузилган. Бу система ўсимликлар морфогенези, ички тузилиши, индивидуал тараќќиёти, физиологик ва биохимик хусусиятлари, географик тарќалиши ћамда ташќи мућит билан ўзаро муносабатларига асосланади.
Ћозирги замон систематикаси ўсимликларни пухта ўрганиш учун, ќуйидаги усуллардан фойдаланади.

1. 
   Ўсимлилкарни пайдо бўлишини солиштириш солиштирма- морфологик усул.
   
2. 
   Индивидуал ривожланишини ўрганиш онтогенетик усул.
   
3. 
   Ўтган геологик даврларда ўсган ўсимликлар тўѓрисидаги маълумотларни йиѓиш (палеоботаник усул)
   
4. 
   Ўсимлик организмларининг анотомик тузилишини ўрганиш (анотомик усул).
   
5. 
   Ћар бир ўсимликнинг тарќалиш худудини ўрганиш (географик усул).
   

Булардан ташќари систематика фани яна бир ќанча бошќа ёрдамчи усуллардан фойдаланди. Ботаника ва агрономия фани бир умумий объектни ўрганади ва уларни иш услублари ћамда ривожланиш тарихи ўзаро чамбарчас боѓлиќдир.
Ботаника ћамма ўсимликларни турли- туманлигини, тузилиши ва ривожланиш ќонуниятларини, агрономия эса- маданий ўсимлилкарни етиштиришни ўрганади. Ботаника асосида агрономия фани вужудга келган. Ћар икки фаннинг маќсади битта, у ћам бўлса ўсимликлардан фойдаланган ћолда инсонларнинг уларга бўлган эхтиёжини тўлароќ ќондиришдир.
Яйлов ва пичанзор ўсимликларини ўрганишда, агромелиоратив ишларни ташкил ќилишда агроном ботаник сифатида, ботаник эса агроном сифатида иш юритади. Шунинг учун ћам агроном ва ботаник ўртасида кескин чегара бўлиши мумкин эмас.
Юќоридаги усулларда ўрганилган ўсимликлар турли гурућларга бўлинади, шу гурућлар таксаномик бирликлар ёки систематик бирликлар дейилади.
Ћозир систематикада 6 та таксаномик бирлик кенг ќўлланилади:
Бўлим - Divisio, синф - Ceassis, тартиб - Ordo, оила-Familia, авлод - Genus, тур - Species.
Ўсимликлар оламини хилма-хилликларини классификациялашга уриниш эрамиздан аввалги асрдаёк бошланган. Теофраст эрадан аввалги учунчи асрда ўсимликларни дарахт, бута, бутача, ўтларга ћамда ботќоќ ўсимликлари, кўл ўсимлилкари ва ћоказоларга ажратган эди. Ўрта асрларда ћам ўсимликлар системаси яратилаган, бунда ўсимликлар оламини гурућларга бўлишда улар мевасини шакли, уруѓини жойланиши ёки гулларни бор йўќлиги ва ћоказо каби белгилар асос ќилиб олинган эди. Бундай системалар сунъий система деб аталган, чунки улар ўсимликларни тасодифий белгиларига асосланган бўлиб, уларни ќариндошлик белгиларини ёки ўсимликлар айрим грухлари орасидаги фарќни амалда кўрсатиб бера олмаган.
Ўсимликлар систематикаси ривожланишидаги мућим давр швед олими К. Линнейнинг (1738й) “Ўсимликларни синфи” деган асари яратилиши билан бошланади. Линней бу асарида ћамма ўсимлик турларини 24 та синфга бўлган эди.
Линней ўсимликлар оламини муайян синфларга бўлишда гулдаги оталикларнинг сони ва уларнинг бирикиб ўсиш усулларини асос ќилиб олади ва бу билан ўсимликлар классификациясини бирмунча содда ва ќулай системасини яратади. Ўсимликлар оламини турли туманлигини ћозирги замон систематикаси иккита катта бўлимга: тубан ёки талломли ва юксак ёки барг пояли ўсимликларга бўлади.