Ызбекистон Республикаси =ишло= ва сув хыжалиги вазирлиги

4 - 
жадвал. 
 
Майдон 
(квартал), 
йил ва 
экиш 
қалинлиги 
Нав ва унинг 
синонимлари 
Жойнинг 
умумий 
майдони, 
га 
Жами 
туплар 
туп 
хатолари 
Ҳосилдорлик, 
ц/га, тупнинг 
ўсиш кучи ва 
касаллик 
билан 
зарарланиш 
даражаси, 
токзор қандай 
гуруҳ ва 
тоифасига 
киради. 
дона % 
 
 
 
 
 
 
 
 
апробация ўтказувчининг шаҳсий имзоси____________________ 
Апробация натижалари актни расмийлаштириш асосида ҳар бир майдон 
(квартал) қуйидаги: 
а) ҳосилли токзорлар; 
б) районлашган навлар она токзори гуруҳлардан бирига таъллуқли 
бўлади. 
Ҳосилли токзорлар (ўтказилган апробация асосан) ўз навбатида 3 та 
тоифага бўлинади: 
Биринчи тоифа – энг яхши ҳосил берадиган токзор, етакчи 
районлашган нав туплари 90 % дан кам эмасликни ташкил этади ва яхши 
ҳосилдорлиги билан фарқланади, тупининг холати яхши, сурункали 
касаллик ва зарарланишлар мавжуд эмас. 
Иккинчи тоифа – токзор хосилли, кучли ўсувчи ва зарарланмаган 
районлашган навлар 75 % дан кам эмасликни ташкил қилади. 
Учинчи тоифа – асосий районлашган навларга нисбатан токзордаги 
аралаш бошқа навлар 15 % дан кўпни ташкил қилади, шунингдек майдон 
нисбатан соф навли, аммо қаровсиз, кучсиз ўсувчи, кам ҳосилли, туплари 
сурункали касалликдан кучли зарарланган. 
Районлашган навлар она токзори, ўз навбатида бўлинади: она 
токзорда бирламчи танлаш, она токзорда оммавий ва клон селекция. 
Она токзорда бирламчи танлаш – Бу бирламчи тоифали ҳосилли 
токзор, қаердаки токзорда апробация ўтказгандан кейин бошқа ҳамма 
аралаш навлар ва асосий навларнинг ҳосилсиз ва касалланган туплари 
31 

---

кавлаб олиниб, таг-тупи билан йўқотилиб, ўрнига асосий навнинг тўлиқ 
қийматли тупларига алмаштирилади. Бу ерга она токзорга таълуқли 
махсус навлар экилади. 
Она токзор оммавий селекцияси – Бу районлашган узум навлари 
етиштирадиган токзор, ҳосилдорлиги юқори ва яхши ўсган, ижобий 
белгилари бўйича оммавий селекция ўтказиш билан танланган туплардан 
қаламчилар тайёрланади. 
Она токзор клон селекцияси – Бу клон селекцияси натижасида 
ажратилган, районлашган навларнинг энг яхши клонлари ўтқазилади. 
Индивидуал систематик йўлда энг яхши клонлар танланади ва уларни 
вегетатив кўпайтириб элита участкалар яратилади, бу энг қимматли она 
токзор ҳисобланади. Элита участкасида тайёрланган узум қаламчалари 100 
% соф навликни ва ток ўсимлигининг юқори насллик сифатини, нав 
устунлигини таъминлайди. 
Токзорлар оммавий селекцияси ўз олдига қуйидаги вазифаларни 
қўяди: 
Бирламчи танлаб барпо қилинган она токзор, она селекцияси ва 
юқори ҳосилдор саноат аҳамиятига эга бўлган токзорни соф навли 
ҳосилдор текширилган тупларидан қаламчалар олинади. Ҳосилсиз, 
касалланган ва ҳамма асосий навга аралаш тупларни ковлаб олиб ташлаш 
йўли билан токзор таркиби сифати оширилади. 
Оммавий селекция гуруҳидан боғлиқликда токзорни апробация 
қилиш икки усулда ўтказилади: 
Салбий белгилари бўйича ўтказилади. Бунда бошқа нав тупларига 
ёрлиқ осиш ёки танага бўёқ суртиш орқали, шунингдек, касалланган, кам 
ҳосил, суст ўсувчи асосий нав ток тупларини ҳам белгилаб чиқилади; 
Ижобий белгилари бўйича, бунда мазкур навнинг кучли ўсувчи, 
ҳосилдор, соғлом тупларига белги қўйилади. 
Оммавий селекцияни бу икки усули узумзорда уларнинг фақат қабул 
қилиниш техникасида фарқланади. 
Ҳар бир токзор майдонидаги тупларни салбий ёки ижобий 
белгиларининг устунлигига қараб, бу ёки бошқа усуллар қўлланилади. 
Оммавий селекция ана шундай белгилари бўйича ўтказилади, бунда 
асосий ҳосилдорликка боғлиқлиги билан ва узум боши ва ғужумининг 
ҳусусиятларига қараб, туплар ажратиб олиб белгилаб қўйилиши керак. 
Оммавий слекция ўтказиш қайд журналига ёзилади.