Ызбекистон Республикаси Давлат соли= =ымитаси

Raddiya uch xil usul bilan amalga oshiriladi: 

 

I. Tezisni rad etish 

II. Argumentlarni rad etish 

III. Demonstratsiyani rad etish. 

I. Tezisni rad etish. 

Tezisni rad etishning quyidagi usullari mavjud: 

1. Faktlar orqali rad etish. Bu eng ishonchli va samarali usuldir. 

Bunda bo‘lib o‘tgan voqealar, statistik ma’lumotlarga asoslanib tezis 

rad  etiladi.  Masalan,  «Bu  qo‘lyozma  XVII  asrda  yozilgan»,  degan 

tezisni  rad  etish,  ya’ni  uning  noto‘g‘ri  ekanligini  isbotlash  uchun 

yozuv  usuli,  qog‘ozning  turi,  qaysi  alifboda  yozilganligi  kabi 

faktlarga asoslanamiz va tezisni rad etamiz. 

2.  Tezisdan  kelib  chiqadigan  natijalarning  xatoligini  (yoki 

ziddiyatli ekanligini) ko‘rsatish orqali rad etish. Bunda tezisdan kelib 

chiqadigan  natijalarning  chin  emasligi  asoslab  beriladi.  Bu  usul 

«bema’nilikka olib kelish», deb ataladi.  

Rad etilayotgan tezis vaqtincha chin deb tan olinadi, undan kelib 

chiqadigan  natijalar  aniqlanib,  bu  natijalarning  haqiqatga  zid, 

noto‘g‘ri  ekanligi  isbotlanadi.  Chin  asosdan  xato  natija  kelib 

chiqmaydi,  aks  holda  bu  bema’nilik  bo‘ladi.  «Bema’nilikka  olib 

kelish» usulining formulasi quyidagicha: (a→b) → ((a→b) →a) 

3. Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish. Rad etilayotgan 

tezisga  zid  bo‘lgan  yangi  tezis  (antitezis)  olinadi  va  isbotlanadi. 

Uchinchisi  istisno  qonuniga  muvofiq,  antitezisning  chinligidan 

tezisning xatoligi keltirib chiqariladi.  

II. Argumentlarni rad etish. 

Tezisni  isbotlash  uchun  opponent  tomonidan  keltirilgan 

argumentlar  tanqid  qilinib,  ularning  xatoligi  yoki  tezisni  isbotlash 

uchun yetarli emasligi aniqlanadi.  

Argumentlarning  xatoligi  tezisning  ham  xato  ekanligini 

isbotlamaydi, bunda tezis chin bo‘lishi ham mumkin. Argumentlarni 

rad etish orqali tezisning isbotlanmaganligi asoslab beriladi. 

---

445 

III. Isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. 

Rad  etishning  bu  usulida  isbotlashda  yo‘l  qo‘yilgan  xatolar 

aniqlanadi.  Bunda  rad  etilayotgan  tezisning  chinligi  uni  asoslash 

uchun keltirilgan argumentlardan bevosita kelib chiqmasligi asoslab 

beriladi.  

Isbotlash  usulida  yo‘l  qo‘yilgan  xato  aniqlanganda  tezis  rad 

etilmaydi, uni qayta isbotlash talab qilinadi. Rad etishning yuqorida 

ko‘rsatilgan usullari ko‘pincha birgalikda, bir-birini to‘ldirgan holda 

qo‘llanadi.