|
I.
Ba’zi boshqariladigan texnik qurilmalar yoqilg‘isiz
yurmaydi.
Sillogizmning I figurasida oddiy qat’iy hukmlarning barcha
turlari bo‘yicha hulosalar beriladi.
Oddiy qat’iy sillogizmning II figurasi quyidagi maxsus
qoidalarga ega:
Katta asos umumiy mulohaza bo‘lishi kerak.
1
Look:
Morri s R . Cohen Ernes t N a g e l an introduction to logic and scientific method New Dehli.
2007.
p.84
423
Asoslar bir-biridan sifatiga ko‘ra farqlanishi kerak.
II figuraning to‘rtta to‘g‘ri modusi mavjud:
AEE-Camestres, EAE-Cesare, AOO-Baroko, EIO-Festino.
1
Katta asosi umumiy tasdiq, kichik asosi va xulosasi umumiy
inkor mulohaza bo‘lgan AEE-Camestres shakli. Misol:
A. Hamma savollar so‘roq gap orqali ifodalanadi.
E. Hech bir farmon so‘roq gap orqali ifodalanmaydi.
E. Hech bir farmon savol emas.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi umumiy tasdiq, xulosasi
umumiy inkor mulohaza bo‘lgan EAE-Cesare shakli. Misol:
E. Hech bir daftar kitob emas.
A. Hamma o‘quv qo‘llanmalar kitobdir.
E. Hech bir o‘quv qo‘llanma daftar emas
Katta asosi umumiy tasdiq, kichik asosi va xulosasi juz’iy inkor
mulohaza bo‘lgan AOO-Baroko shakli. Misol:
A. Hamma tarixiy yodgorliklar davlat muhofazasidadir.
O. Ba’zi turar joylar davlat muhofazasida emas.
O. Ba’zi turar joylar tarixiy yodgorlik emas.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi juz’iy tasdiq, xulosasi
juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan EIO-Festino shakli. Misol:
E. Hech bir olim shuxratparast emas.
I. Ba’zi amaldorlar shuxratparastdir.
O. Ba’zi amaldorlar olim emas.
Sillogizm II figurasidan faqat inkor mulohaza ko‘rinishida
xulosa chiqariladi.
Oddiy qat’iy sillogizm III figurasining maxsus qoidalari:
Kichik asos tasdiq mulohaza bo‘lishi kerak.
Xulosa juz’iy mulohaza bo‘lishi kerak.
III figuraning to‘g‘ri moduslari oltita:
AAI-Darapti, AII-Datasi, IAI-Disamis, EAO-Felapton, EIO-
Ferision,OAO-Bokardo.
2
Katta va kichik asoslari umumiy tasdiq , xulosasi juz’iy tasdiq
mulohaza bo‘lgan AAI-Darapti shakli. Misol:
1
Look:Morri s R . Cohen Ernes t N a g e l an introduction to logic and scientific method New Dehli. 2007. p.85.
2
Look:Morri s R . Cohen Ernes t N a g e l an introduction to logic and scientific method New Dehli. 2007. p.85-86.
424
Hamma mantiqshunoslar faylasufdir.
Hamma mantiqshunoslar – ilmli kishilardir.
Ba’zi ilmli kishilar faylasufdir.
Katta asosi umumiy tasdiq, kichik asosi va xulosasi juz’iy tasdiq
mulohaza bo‘lgan AII-Datasi shakli. Misol:
Hamma o‘quv qo‘llanmalar fan dasturiga mos yozilgan.
Ba’zi o‘quv qo‘llanmalar bilim olishga ko‘maklashadi.
Ba’zi bilim olishga ko‘maklashadiganlar fan dasturiga mos
yozilgan.
Katta asosi juz’iy tasdiq, kichik asosi umumiy tasdiq va
xulosasi juz’iy tasdiq mulohaza bo‘lgan IAI-Disamis shakli. Misol:
Ba’zi metallardan qimmatbaho buyumlar yasaladi.
Hamma metallar qattiq jismlardir.
Ba’zi qattiq jismlardan qimmatbaho buyumlar yasaladi.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi umumiy tasdiq, xulosasi
juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan EAO-Felapton shakli. Misol:
Hech bir sahiy xasis emas.
Hamma sahiy insonlar mehribon bo‘ladilar.
Ba’zi mehribon bo‘lganlar xasis emas.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi juz’iy tasdiq, xulosasi
juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan EIO-Ferision shakli. Misol:
E. Hech bir baliq kit emas.
I.Ba’zi baliqlar sun’iy ko‘paytiriladi.
O. Ba’zi sun’iy ko‘paytiriladiganlar kit emas.
Katta asosi juz’iy inkor, kichik asosi umumiy tasdiq, xulosasi
juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan OAO-Bokardo shakli. Misol:
O.Ba’zi o‘simliklar ko‘p yillik emas.
A. Hamma o‘simliklar tirik mavjudotdir.
O. Ba’zi tirik mavjudotlar ko‘p yillik emas.
III figuraning xulosalari faqat juz’iy hukmdan iborat bo‘ladi
Oddiy qat’iy sillogizmning IV figurasi quyidagi maxsus
qoidalarga ega:
Asoslarning biri inkor mulohaza bo‘lsa, katta asos umumiy
mulohaza bo‘ladi.
Katta asos tasdiq mulohaza bo‘lsa, kichik asos umumiy
mulohaza bo‘ladi.
425
IV figuraning beshta to‘g‘ri modusi mavjud:
AAI-Bramalip, AEE-Camenes, IAI-Dimaris, EAO-Fesapo,
EIO-Fresison.
Katta va kichik asoslari umumiy tasdiq , xulosasi juz’iy tasdiq
mulohaza bo‘lgan AAI-Bramalip shakli. Misol:
A. Halol odamlarning hammasi vijdonlidir.
A. Hamma vijdonlilar adolatli kishilardir.
I. Ba’zi adolatli kishilar halol odamlardir.
Katta asosi umumiy tasdiq, kichik asosi va xulosasi umumiy
inkor mulohaza bo‘lgan AEE-Camenes shakli. Misol:
A. Hamma zamonaviy ko‘priklar metaldan yasalgan.
E. Metaldan yasalgan buyumlarning hech biri mo‘rt emas.
E. Zamonaviy ko‘priklarning hech biri mo‘rt emas.
Katta asosi juz’iy tasdiq, kichik asosi umumiy tasdiq va xulosasi
juz’iy tasdiq mulohaza bo‘lgan IAI-Dimaris shakli. Misol:
I.Milliy teatrning ba’zi akterlari kinoda ham rol o‘ynaydi.
A. Kinoda rol o‘ynaydiganlarning hammasi el nazariga tushadi.
I. El nazariga tushganlarning ba’zilari Milliy teatrdandir.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi umumiy tasdiq va
xulosasi juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan EAO-Fesapo shakli. Misol:
E. Hech bir fan doktori assistent emas.
A. Assistent bo‘lganlarning hammasi dissertatsiya yoqlaydi.
O. Ba’zi dissertatsiya yoqlaydiganlar fan doktori emas.
Katta asosi umumiy inkor, kichik asosi juz’iy tasdiq va xulosasi
juz’iy inkor mulohaza bo‘lgan EIO-Fresison shakli. Misol: ye.Hech
bir fan doktori assistent emas.
I. Ba’zi assistentlar talabalarga dars beradilar.
O. Ba’zi talabalarga dars beradiganlar fan doktori emas.
Sillogizmning IV figurasi umumiy tasdiq hukm ko‘rinishidagi
xulosani bermaydi.
Arastudan boshlab barcha mantiqshunoslar sillogizmning I
figurasi va uning moduslariga katta e’tibor berganlar. Ular I figurani
mukammal, deb bilganlar, uning xulosalarini aniq va yaqqol, deb
hisoblaganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
