Ызбекистон Республикаси Давлат соли= =ымитаси

Inson faoliyatini tartibga solishning mexanizmlari va uning 

ahamiyati 

 

 Faoliyatning ijtimoiy va shaxsiy ahamiyati uni tartibga solish, 

individ,  jamoa  va  umuman  jamiyat  faoliyatini  boshqarish 

muammosini  kun  tartibiga  qo‘yadi.  Inson  faoliyatini  boshqaruvchi 

mexanizmlarni  shartli  ravishda  ikki  turkumga:  ichki  va  tashqiga 

ajratish mumkin. Faoliyatni tartibga solishning ichki mexanizmlarini 

biz uning asosiy atributlarini o‘rganish jarayonida ko‘rib chiqdik. Bu 

maqsadni belgilash, motivatsiya, shaxsning fel-atvorini tavsiflovchi 

xususiyatlar – uning mijozi, xarakteri, irodasi, xullas, maqsadlar va 

ularga  erishish  vositalarini  tanlashni,  shuningdek,  faoliyat  uslubini 

belgilaydigan shaxsning barcha xususiyatlaridir.  

Xulq-atvorni  tartibga  solishning  ichki  mexanizmlari  qatoriga 

ideallar  va  didni  ham  kiritish  lozim.  Ideal  –  barkamollik  va 

yetuklikning  xayoliy  obrazi,  odamzotning  inson  va  tabiat,  inson  va 

inson,  shaxs  va  jamiyat  munosabatlarini  tartibga  solish,  kamolotga 

yetkazish,  uyg‘unlashtirishga  bo‘lgan  ehtiyojlarining  ma’naviy 

ifodasi.  Ideal  tartibga  solish  funksiyasini  bajaradi,  u  inson  amalga 

oshirishga  o‘z  hayotini  baxshida  etishga  tayyor  bo‘lgan  strategik 

maqsadlarni belgilash imkonini beradi.  

Did  –  shaxsning  borliq  hodisalariga  bo‘lgan  munosabatini 

belgilaydigan  estetik  komillikning  o‘ziga  xos  me’yori.  Insonning 

didiga  qarab  uning  tajribasi,  san’atga  oshnoligi,  badiiy  ijod 

                                                 

1

 

Фихте И.Г. Назначение человека. – СПб.:2006. – С.81. 

---

340 

durdonalarining  murakkab  va  rang-barang  dunyosida  mo‘ljal  olish 

imkonini  beruvchi  bilim  va  ko‘nikmalari  haqida  xulosa  chiqarish 

mumkin. Didning hukmi go‘zal va xunuk, fojeaviy va kulgili, yuksak 

va tuban kabi kategoriyalar bilan ish ko‘radi. Didning o‘ziga xosligi 

shundaki,  u  tuyg‘ularga  tayanadi  va  mantiqiy  asoslashni  talab 

qilmaydi.  Qadimgi  mutafakkirlar  didning  tavsifida  uning  asosiy 

qarama-qarshiliklariga  duch  kelganlar:  did  individual,  insonning 

shaxsiy ichki tuyg‘usi bilan bog‘liq va ayni vaqtda umumiydir; did 

o‘ta  shaxsiy  va  subyektiv  hisoblanadi,  lekin  u  umumiylikka  da’vo 

qiladi. Didda sezish va tushunishning qarama-qarshiligiga ham duch 

kelish  mumkin.  Did,  xulq-atvor  tarzida,  turmush  va  bo‘sh  vaqtni 

tashkil  etishda,  san’at  asarlariga  bo‘lgan  munosabatda,  kiyinish 

uslubida namoyon bo‘ladi.