Меҳнат унумдорлигининг ўсишига қуйидаги омиллар таъсир
этади:
- меҳнат қуроллари такомиллашади, техник-технологик даража-
си ўсади, машиналашган ишлаб чиқаришда ғоят ва муттасил ўсиб
боради;
- ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларнинг меҳнат малакаси
ва маҳорати ўсиб боради, чунки мураккаб техника-технология юксак
савия ва малакани талаб қилади;
- ишлаб чиқаришнинг табиий шароити, табиий ресурсларнинг
сифати ва уларни ишлаш шароитининг қулай бўлиши.
Ижтимоий меҳнат унумдорлигини аниқлашда профессор
А.Ўлмасов услуби асосида қуйидаги формулада ифодалаш мумкин:
ЯММ = 3 млрд доллар, ИС = 500 минг.
Бу ерда: Му – меҳнат унумдорлиги; Ис – ишчилар сони;
МД – миллий даромад; ЯММ-ялпи миллий маҳсулот.
Ушбу кўрсаткич жамиятда меҳнат унумдорлиги ва жамиятнинг
ишлаб чиқариш қуввати даражасини ифодалайди.
Ишлаб чиқариш самарадорлигини аниқлашда ҳар бир соҳа ва
тармоқнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмоқ зарур. Қишлоқ
хўжалигида ишлаб чиқаришнинг муҳим омилларидан бири ер ҳисоб-
ланади. Ердан самарали фойдаланиш кўрсаткичи аниқланади. Бу кўр-
саткич ер майдонининг ҳар бир гектаридан олинган ҳосилдорликнинг
даражаси билан ҳисобланади.
Шунингдек, самарадорликни аниқлашда яна қўшимча бир қанча
иқтисодий кўрсаткичлар ѐрдамидан фойдаланилади: яъни меҳнат
сиғими, материал сиғими, ишлаб чиқариш фондлари сиғими, энергия
сиғими ва ҳоказолар. Улар ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулот бирлигини
яратиш учун сарфланган меҳнат, энергия, моддий харажатлар миқдо-
рини ифодалайди. Демак, турли омиллар самарадорлигини аниқлаш-
да бу кўрсаткичлардан фойдаланилади. Ишлаб чиқариш самарадор-
лигига қуйидаги омиллар бевосита таъсир кўрсатади:
– ишлаб чиқаришда янги техника ва технологиялардан
фойдаланиш;
– ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва кооперациялаш;
– ишлаб чиқаришнинг таркибий қисмларини такомиллаштириш
ва бозор иқтисодиѐти талабларига мослаштириш;
– ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларнинг ҳар бирининг ўз
меҳнати натижасидан манфаатдорлигини ошириш;
– чекланган ресурслардан тежаб-тергаб фойдаланиш, сифатли ва
арзон хом ашѐлардан ва энергия турларини қўллаб, деҳқончиликда
экинларнинг янги ҳосилдор навларини ва чорва молларининг
маҳсулдор зотларини кўпайтириш;
– ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимларнинг билим савияси,
малакаси ва маҳоратини ошириш ва ҳоказолар. Ушбу омиллар
иқтисодиѐтнинг ҳамма соҳаларининг ишлаб чиқариш самарадорли-
гини оширишда таъсир қиладиган асосий ва умумий омиллардир.
Ҳар бир соҳанинг, тармоқнинг ўзига хос бўлган кўплаб омиллари
мавжудки, улардан фойдаланиш ишлаб чиқариш самарадорлигини
янада ошириш имконияти ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: