Ызбек диалектологияси

1.Izoglassa – mos hodisalarning u yoki bu a’zosi, bo’lagi tarqalgan eng chet nuqtalarni tutashtiruvchi atlas kartasidagi chiziq. Boshqacha aytganda u yoki bu til hodisasining hududiy tarqalishini ko’rsatuvchi lingvistik kartaga tushirilgan belgi «Izoglassa»- (izofonema - fonetik belgi, izomorfema - morfologik belgi, izoglassa-leksik belgi) tushunchasidan iborat.
2.Lingvistik atlaslar - Maxsus dastur (programma) – so’roqlilik asosida tayyorlangan, ma’lum til yoki shevalarga xos xarakterli xususiyatlarning tarqalish chegarasini aks ettiruvchi lingvistik kartalarning albom shaklidagi izchil to’plamidir. Lingvistik atlas 2 xil bo’ladi: 1.Regional atlas; 2.Zonal atlas.
3.Mos hodisalar-umummilliy til tizimining zveno (a’zo) lari bo’lib, har xil dialektlarda o’zining turli bo’laklari (a’zolari) bilan ishtirok etgani holda shevachilik farqlarini vujudga keltiradi. Shunga ko’ra mos hodisalar har vaqt ikki a’zoli va ko’p a’zoli bo’ladi. Masalan, one, oy’, ope,eye, b’y’, buv’ kabilar shevalararo farqlanib, o’zbek adabiy tilidagi ona (tuqqan ona) tushunchasini bildiradi.
4.Areallar - lotincha arealis so’zidan olingan bo’lib, maydon, bo’shliq ma’nolarini bildiradi. Mos hodisalar ayrim bo’laklarining lingvistik kartada tarqalish zonasini, ya’ni tilning dialektal farqlanishini anglatadi.
5.Lingvistik kartalar va kartalashtirish – lingvogeografik tadqiqotning asosiy nuqtasi. Sinxronik tadqiqot natijasi hisoblangan lingvistik kartada til tarixining hamma davri o’z aksini topishi mumkin. Kartalashtirish - til hodisalarining hududga tarqalishini tasvirga tushirish(kartaga tushirish). Jonli tildagi har bir lingvistik hodisa o’zining tarqalish chegarasiga, o’z hududiga ega. Shu hudud, chegaradagi so’z – izoglassa, izofonema va izomorfemalarning grafik shaklda qog’ozga tushirishdan iborat.
6.Til lanshafti - deyilganda biror til uchun ma’lum bo’lgan izoglassalar yig’indisi va ularning shu til hududida joylashish xarakteri tushuniladi.
7.Ayrim zona – biror til yoki dialekt ichida boshqa bir til yoki dialekt elementlarining mavjud bo’lishi. O’zbek shevalarida tojik tili elementlari aralashgan zonalarning O’zbekiston va Tojikiston hududida barqarorligi aralash zona sanaladi.