Iymon qo'shigi

Т - ft • W

'as ^ ^r min ’

bunda: W_min — bolg'alanadigan detaining o'lchamlariga bogMiq boMgan geometrik omil, uning qiymati jadvaldan aniqlanadi; 0 — bolg'alanadigan detalni qizdirish vaqtiga bogMiq boMgan temperatura omili, 0,12—0,25.

1. 
   jadval
   

0‘lcham	W	0‘lcham	W	0‘lcham	W	O'lcham	W
U	910	3	340	40	25	500	2,0
1,2	830	4	250	50	20	600	1,6
1,3	770	5	200	60	16	700	1,4
1,4	710	6	160	70	14	800	1,2
1,5	660	7	140	80	12	900	I,I
1,6	620	8	125	90	II	1100	l,0
1,7	590	9	115	100	10
1,8	550	10	100	200	5
1,9	520	20	50	300	3
2,0	490	30	34	400	2,5

Geometrik omil 5 1- jadval orqali quyidagiclia aniqlanadi.

Masalan, zagotovka 80x100x 300 o'lchamga ega boMsin. Jadvalda 80 oMchamiga W grafasida 12 soni. 100 oMchamiga 10 soni, 300 oMchamiga 3 soni to‘g‘ri keladi. ^bo'yicha aniqlangan raqamlar yigMndisi 12 + 10 + 3 = 25. Aniqlangan 25 soniga H/grafasi bo'yicha 40 soni to'g’ri keladi, bu raqam geometrik omil hisoblanadi.

Masalan, PM-50 bolg'asida bolg'alash uchun qizdirishlar sonini aniqlashda quyidagi tajriba ma'lumotlaridan foydalaniladi: diametri 50 mm bolgan zagotovka balandligini bir marta qizdirganda 2 marta kamaytirish mumkin; diametri 60 mm bo'lsa, ikki marotaba qizdirish; diametri 70 mm boMsa, uch marotaba qizdirish va hokazo. Agar bolg'aning quwati kattaroq bo'lsa, u holda bog'lanishlar boshqacha bo'ladi.

Nazorat savollari

1. 
   Cliilangarlik va qismlarga ajratish-yigish ish lari ni me'yorlash qanday olih boriladi?
   
2. 
   Payvandlash ishlari va uning turlarini me’yorlash jarayonini tushuntirib bering.
   
3. 
   Galvanik ishlarni me’yorlash qanday olih boriladi?
   
4. 
   Temirchilik ishlarini nie’yorlashda nimnlar hisobga olinadi?
   

5. 
   BOB. AVTOMOBILLARNI TA’MIRLASH KORXONALAR1NING ISHLAB CHIQARISH BO‘LIMLARINI LOYIHALASH
   

Loyihaning mazmuni va bosqichlari

Loyihaning dastlabki bosqichida ushbu loyihaning zarurligi texnik-iqtisodiy jihatdan asoslanadi, korxonaning muhim ko'rsat­kichlari (ixtisoslashuvi, quvvati va boshqalar) ni, kutilayotgan texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlar va kapital jamg'armaning samarador- ligini asoslash taqozo etiladi. Bunday hisob-kitoblar loyihalash vazifasini tayyorlash uchun asos bo'lib hisoblanadi. Bino va insho- otlarni loyihalash ikki yo'nalishda olib boriladi. Ikki bosqichli yo'nalish: texnik loyiha va ish chizmalarini; bir bosqichli yo'nalish: texnik ishni (bunda texnik loyiha ish chizmalari bilan birlashlirilgan bo'ladi) o‘z ichiga oladi.

Buyurtmachi tomonidan loyihalovchi tashkilot ishtirokida ishlab chiqiladigan hujjat loyihalash vazifasi hisoblanadi.

Loyihalash vazifasida quyidagilar ko'rsatilishi lozim: .

1. 
   Korxona nomi.
   
2. 
   Loyihalash uchun asos.
   
3. 
   Qurilish bo'ladigan turnan, punkt va joy.
   
4. 
   Korxonaning ishlab chiqaradigan asosiy niahsulotlari bo'yicha quvvati va ularning turi.
   
5. 
   Korxonaning ish rejimi.
   
6. 
   Korxonaning belgilangan ixtisosligi, ishlab chiqarish va xo'jalik hamkorliklari.
   

7 Oqova suvlarni tozalash va chiqarib yuborish shartlari.

8. 
   Asosiy texnologik jarayonlar va uskunalar.
   
9. 
   Belgilangan qurilish muddatlari.
   
10. 
    Belgilangan kapital jamg'armalar miqdori, korxonaning loyihalashda erishish lozim bo'lgan asosiy texnik-iqtisodiy ko'r­satkichlari.
    
11. 
    Loyihalashning bosqichliligi.
    
12. 
    Loyihalovchi tashkilotning nomi.
    
13. 
    Quruvchi tashkilot — bosh pudratchining nomi.
    

Loyihalash vazifasi mahalliy hokimiyat tomonidan tasdiq-

lanadi, unga kiritilishi nuimkin bo'lgan o'zgarishlar vazifani tas- diqlagan tashkilotning mxsati bilan amalga oshiriladi.

Loyihalash vazifasi tasdiqlangunga qadar energiya ta’minoti, suv ta’minoti, kanalizatsiya va transport tashkilotlari bilan olib boriladigan ishlar rejasi kelishilgan bo'lishi lozim.

Texnik loyihada quyidagi masalalar yechilgan bo'lishi lozim:

1. 
   Ishlab chiqarishni ta’mirlash fondi, materiallar, energiya, suv va resurslar bilan ta'minlash.
   
2. 
   Transport oqimlarining sxemasi.
   
3. 
   Ishlab chiqarishning ixtisoslashishi va hamkorligi.
   
4. 
   Ishlab chiqarishning yuqori mehnat unumini ta’minlovchi texnologik jarayon.
   
5. 
   Ishlab chiqarishni tashkil etish va uning iqtisodi.
   
6. 
   Ishlab chiqarishni kadrlar bilan ta'minlash.
   
7. 
   Qurilishga ajratilgan hududdan foydalanish.
   
8. 
   Bosh rejaning maqbul variantini tanlash.
   
9. 
   Asosiy bino va inshootlarni hajmiy jihatdan rejalashtirish uchun arxitektura va konstruktiv yechimlarni topish, ularni qurilish materiallari turlarining, tuzilma va buyumlarning, binolarning muhandislik uskunalari bilan ta'minlash.
   
10. 
    Mehnatni ilmiy tashkil qilish, ishlovchilarga madaniy va maishiy xizmat ko'rsatish uchun shart-sharoitlar yaratish.
    
11. 
    Korxona va qurilish xizmatchilariningyashash va turmush sharoitlarini yaxshilash.
    
12. 
    Qurilish muddatini tashkilot tomonidan belgilanishi.
    
13. 
    Qurilish narxini belgilash (buyurtmachi va qurilish tashki- loti o'rtasida hisob-kitobni amalga oshirish uchun smeta-rejalash- tirish va kapital qurilish uchun asosiy hujyat hisoblanadi).
    
14. 
    Ishlab chiqarish unumi, mahsulotning tannarxini, ishlab chiqarish rentabelligi, uning mexanizatsiyalashtirilgan va avtomat- lashtirilganligi, energiya bilan ta’minlanganligi, moliyaviy ta’mir­lash iqtisodiy samaradorligi hisoblanadi.
    

Tasdiqlangan ish chizmaiari texnik loyiha asosida ishlab chiqiladi.

(O^) Texnik loyihani ishlab chiqish

Texnik loyihani ishlab chiqish uslubi ta’mirlash korxonasining turiga bog'liq va o'z tarkibiga: umumiy tushuntirish xatini (unda loyihaning mazmuni qisqacha ifodalangan bo'ladi), texnik-iqtisodiy qism, qurilish qismi, loyiha pasporti va hokazolarni o'z ichiga oladi.

Loyiha tarkibiga quyidagi bo'limlar kiradi:

1. 
   Ishlab chiqarish strukturasi va loyihalanayotgan korxo­naning tarkibi.
   
2. 
   Ish rejimi va yillik vaqt fondlari.
   
3. 
   Har bir bo'lim (sex, uchastka) bo'yicha yillik ishlab chiqa­rish rejasi va ish hajmini aniqlash.
   
4. 
   Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi ishchilar soni (ish joylari), uskunalar va ishlab chiqarish maydonlarini hisoblash.
   
5. 
   Yordamchi ishlab chiqarish uchastkalari (bosh mcxanika bo'Iimi, asbobsozlik xo'jaligi va boshqalar), zavod laboratoriyalari, omborxonalar va transportni loyihalash.
   
6. 
   Ishlab chiqarish va yordamchi uchastkalarni rcjalashtirish.
   
7. 
   Bosh reja va ta’mirlash korxonasini joylashtirish.
   
8. 
   Yuk ko'tarish-tashish vositalarini tanlash va asosiy energiya turlariga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash.
   
9. 
   Smeta-nioliya hisoblarini bajarish.
   
10. 
    Texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarni hisoblash.
    

Ishlab chiqarish ishchilarining soni quyidagi formuladan hisob­lanadi:

P = —!—,

°y.f^a

bunda: P — ishchiiarning soni; T — yillik ish hajmi, odam-soat; 0_vf— ishchining yillik haqiqiy vaqt fondi, soat yoki kun; a — ish me'yorini oshirib bajarish koeffitsiyenti, 1,15—1,2.

Zarur bo'lgan ish o'rinlari soni ishlab chiqarish takti bo'yicha:

p ₌L±

^fa

bunda: — obyektni ta'mirlash uchun zarur bo'lgan mehnat sarfi, odam-soat; t_a — ishlab chiqarish takti, soat.

Kasblari bo'yicha zarur bo'lgan ishchilar soni ham shunday hisoblanadi. Bu holda barcha odam-soatdagi ishlaming hajmi tegishli kasblar bo'yicha taqsimlanadi (payvandlash ishlari, temirchilik, mexanik yig'ish va boshqalar).

O'quv maqsadida 6.1-jadvaida keltirilgan ma’lumotlardan foy­dalanish mumkin. Ish o'rinlari ro'yxati va har bir ish o'rnida bajariladigan operatsiyalar, operatsiyalarni muvofiqlashtiruvchi grafikdan aniqlanadi. Bir xil ish o’mining soni quyidagi formu­ladan aniqlanadi:

Mj =-^,

vm

bunda: Л/, — ish o'rinlarining soni; F_m— ma’lum ish o'rnida obyektni ta’mirlash bo'yicha yillik mehnat sarfi, soat yoki kun; Ф_|У— ishchining yillik vaqt fondi, soat; m — bir paytning o'zida postda ishlayotgan ishchilar soni.

Yordamchi ishchilar va muhandis-texnik xodimlarsoni ishlab chiqarishdagi ishchiiarning ro'yxatdagi soniga nisbatan qabul qilinadi: 7—8% — yordamchi ishchilar (transport ishchilari, omborchilar va yordamchi ishchilar); 5—8% — nazoratchilar; 15—17% — muxandis-texnik xodimlar; 14—16% — hisob-idora xodimlari; 2—3% — xizmat ko'rsatuvchi kichik xodimlar.

Наг bir ish o'rni uchun uskunalar ro'yxati texnologik jara- yonga mos holda tanlanadi.

Uskunalar sonining hisobi faqat qimmat narxli uskunalar (metall qirqish dastgohlari, sinov stendlari, yuvish mashinalari va boshqalar) uchun olib boriladi. Nostandart ta’mirlash uskunalari, moslama va asboblar ta’mirlash korxonalariga mos keluvchi tip tabellari asosida aniqlanadi.

Umumiy holda alohida uskuna turlarining soni quyidagi for- muladan topiladi:

"us . •

<*\js

bunda T — ma’lum uskuna bilan bajariladigan umumiy mehnat miqdori; <£>_us— uskunaning yillik nominal vaqt fondi; rj_n—usku- nadan foydalanish koefTitsiyenti, 0,7—0,9 oralig'ida bo'ladi; r)_s— smena koefTitsiyenti.

1. 
   -jadval
   

Uchastka (sex) bo’yicha ish turi	Mehnat sarfi, %				1 ish o‘r- niga solish- tirma maydon, m^2
	yuk avtomobiliga		yengil avtomobilga
	mashi­ na	motor	mashi­ na	motor
Ta’mirlashga topshirish va tashqarisini yuvish	0,7	0,3	0,6	0,3	30-50
Mashinani agregatlarga ajratish	4.3	—	3,4		60-70
Agregatlarni detallarga ajratish	—	4,0	—	4,0	15-20
Detallarni yuvish	2,0	2,1	1.3	2,1	30-50
Nazorat qilish va saralash	2,0	3.6	1,5	3,6	15-18
Komplektlash	3,7	4,2	4,2		25-30
Agregatlarni yig'ish	18,0	38,0	14,0	38,0	20-30
Sinash	1,7	6,5	1,1	6,5	40-50
Mashinani yig'ish	9,7	—	7,2	—	70-80
Sinash uchun yurgizish	1,4	—	1.0		—

Davomi

Nuqsonlarni bartaraf etish va topshirish	2,0	—	1,6	—	60-70
Mexanik ishlar	12,2	22.7	8.5	22,7	12-15
Payvandlash	2,8	0,5	4.0	0,5	12-14
Polimer materiallar qoplash	1,8	2,5	4,0	2,5	12-16
Galvanik ishlar	4.1	6,4	4,8	6,4	40-50
Temirchilik, termik ishlov berish	2,5	0,5	2,0	0,5	20-30
Miskarlik-radiator ta'mirlash ishlari	2.5	0,5	2,0	0,5	20-30
Tunukasozlik, kuzov ishlari bilan birga	7,2	—	15.0	—	20-30
Yog'ochga ishlov berish	6,4	—	1,4	—	15-20
Bo'yash ishlari	4,2	0,5	9.0	0,5	15-20
Tikuvchilik ishlari	1,6	—	9.5	—	10-12
Elektrotexnik ishlar	4,0	8,2	2,7	8,2	10-12
Akkumulatorlarni ta'mirlash	1,4	5,5	1.5	5,5	20/ -25/10
Armatura-chilangarlik ishlari	3,8	—	3,0	—	12-15
Jami	100,0	100.0	100,0	100.0

Detallarni yuvish uchun yuvish mashinalarining soni quyi­dagi formula bilan aniqlanadi:

bunda: N_m— yuvish mashinalariningsoni; Q — yuviladigan detallar­ning massasi, kg; N— ta’mirlanadigan mashinalamingsoni;#—yuvish mashinasida bir soatda yuvilishi mumkin bo'lgan detallar mas­sasi, g= 500-M000 kg/soat; ti_f — mashinadan foydalanish koefTitsiyenti, rif ⁼ 0,7—0,8.

Yuviladigan detallarning umumiy massasi:

Q=G[3,

bunda: G — avtomobiining massasi, kg; (3— koeffitsiyent, avto­mobillar uchun 0,25—0,35.

Vannalar soni (ramalar, blok kallaklari, orqa ko'prik korpus- lari va boshqalar)ni yuvish mashinalari sonini aniqlash formulasidan foydalanib hisoblash mumkin, unda h_f hisobga olinmaydi, g ning qiymati 100 — 200 kg/soat qilib olinadi.

Sinash stendlarining soni

N - ^3:Г’¹«

^/Yst rr .

«^ФитЛ/ТЬ

bunda: N_a— stendlarsoni; T— ta'mirlanadigan barcha agregatlarni qayta sinash muddati (umumiy mehnat sarfi); T|_q — agregatni qayta sinalishini hisobga oluvchi koeffitsiyent, 1,05—1,1; r)_f— stenddan foydalanish koeffitsiyenti, 0,86—0,96.

Temirchilik bo'limidagi bosqon va bolg‘alovchi dastgohlar soni

N - <sup>QN

b</sup> Лчл’

bunda: N_b— bosqonlar soni; Q — bir avtomobiining temirchilik usuli bilan ta’mirlanadigan detallarining massasi (uning qiymati operatsiya kartasidan aniqlanadi), kg; g— bir bosqonning yoki bolg‘alovchi dastgohning ish unumi; uskunadan foydalanish koeffitsiyenti, 0,8—0,9.

Payvandlash postlarining soni quyidagi ifodalardan aniqlanadi.

1. 
   Dastaki elektr yoy yordamida payvandlash uchun
   

■y _ I00()£W

^ep / A^_usn/

bunda: elektr payvandlash postlarining soni; Q — bitta

cp

ta mirlanadigan avtomobil uchun suyuqlantirib qoplanadigan metallning umumiy massasi, kg; / — payvandlash uskunasining toki. A; К — suyuqlantirib qoplash koeffitsiyenti, o'zgarmas tok uchun 11,9 g/A • soat, o’zgaaivchan tokda esa 8,4 g/A soat; ri_f — payvandlash postidan foydalanish koeffitsiyenti, 0,8—0,9; ri_s— smena koeffitsiyenti.

2. 
   Gazda payvandlash (suyuqlantirib qoplash) uchun:
   

N - ^{QN gP} ЙЛ/ФппП, yV_gp— gazda payvandlash postlari soni; g — bitta gazda payvand­lash postida suyuqlantirilgan metall massasi, kg/soat; ti_f —

payvandlash postidan foydalanish koeffitsiyenti, 0,8—0,9; ri_s

• 
  smena koeffitsiyenti.
  

3. 
   Avtomatik va tebranma yoy yordamida suyuqlantirib qoplash uchun
   

^_FnN

³⁴ Ф_и/Т1/Л/

bunda: N — avtomatik suyuqlantirib qoplash uskunalarining soni; F — bir avtomobil uchun suyuqlantirib qoplanadigan umumiy sirt, m²; n — suyuqlantirib qoplash qatlami;/— bir soatda suyuq­lantirib qoplanadigan sirt, sm²/soat; r|_f— payvandlash qurilma- sidan foydalanish koeffitsiyenti, 0,5—0,7;

Bir soatda suyuqlantirib qoplangan sirt f = v -1. Bunda v — suyuqlantirib qoplash tezligi, 1600—3600 sm/soat; t — suyuqlan­tirib qoplash qadami, 0,3—0,6 sm.

Suyuqlantirib qoplash qatlamlarining soni n = A, / A-,, bunda: A, — kerakli suyuqlantirib qoplash qalinligi; A, — bir qatlam suyuqlantirib qoplash qalinligi, 0,8—2 mm.

Galvanika bo'limidagi asosiy elektrolit vannalarning soni baja- rilishi mumkin bo’lgan u yoki bu turdagi galvanik qoplash ish hajmi bo'yicha hisoblanadi. Uning hajmi qoplanishi lozim bo'lgan detallar soni va qoplanadigan detaining umumiy sirtiga bog'liq. Undan tashqari, qoplamaning o'rtacha qalinligi ni tanlash, undan so'ng esa asosiy vannalar sonini quyidagi formulalardan foydalanib aniqlash mumkin:

, _r 10FN a/iyri j A'v = — ^L ,

из^Л Г ЛсИ

bunda: F— avtomobilning ushbu qoplash turi bilan ta'mirlana­digan barcha detallarining sirti, dm²; N— ta’mirlanadigan avtomo­billar soni; a — tokning yo'qolishini hisobga oiuvchi koeffitsiyent,

3. 
   1,7; A — qoplama qatlamining o'rtacha qalinligi, mm; y — qoplama materialining zichligi, g/sm³; r|j — ta'mirlanadigan detallarni vannaga joylashtirish vaqtini hisobga oiuvchi koeffitsiyent; /— qo'llaniladigan manbaning tok kuchi, A; e — elektrokimyoviy ekvivalent, g/A • soat; r|_ch — tok bo'yicha materialning chiqishi koeffitsiyenti (xrom uchun 0,14—0,3, temir uclum 0,8—0,96); ri_f — vanna hajmidan foydalanish koeffitsiyenti, 0,7—0,8.
   

Yordamchi vannalar (yog'sizlantirish, yuvish va boshqalar uchun) soni bir asosiy vannaga ikki-uchtadan ishchi vanna hisobidan olinadi.

288

C

Nazorat savoUari

1. 
   Avtomobillarni ta’mirlash korxonalarini loyihalashning mazmu- ni va bosqichlari nimalardan iborat?
   
2. 
   Texnik loyihada qanday masalalar yechilishi lozim?
   
3. 
   Texnik loyihaning tarkibi nimalardan iborat?
   
4. 
   Texnik loyiha qanday bo'limlardan tashkil topgan?
   
5. 
   Kasblari bo'yicha zarur bo'lgan ishchilar soni qanday aniqlanadi?
   
6. 
   Zarur bo'lgan uskunalar soni qaysi tartibda hisoblanadi?
   
7. 
   Payvandlash postlarining sonini aniqlash tartibini tushuntirib bering.
   
8. 
   Galvanik vannalar sonini aniqlash tartibi qanday?
   

1. 
   Uskunalar sonini hisoblash
   

Metall qirqish dastgohlari soni dastgohda bajariladigan o'rta­cha yillik ish hajmiga qarab olinadi. Bajariladigan ishning hajmi tegishli texnologik kartalardan yoki ishlab chiqarilayotgan mahsulot uchun umumiy mehnat sarfidan foiz nisbatida olinadi.

Bu holda hisobni soddalashtirish uchun odam-soatlardagi ish hajmini dastgoh-soatlarga tenglanadi va zarur bo'lgan dastgohlar soni:

N - ^I7d ,

^um4/4j

bunda: jVj— dastgohlar soni; IT_d — dastgohda bajariladigan ishlar- ning umumiy hajmi; r|_f— dastgohdan foydalanish koeffitsiyenti, 0,85-0,95.

Har bir turdagi dastgohlar soni, ularga to'g'ri keluvchi ish hajmi bo'yicha aniqlanadi. Har bir dastgohning o'lcham xillarining ko'pligi, dastgohning u yoki bu turini texnologik karta ma’lumotlari va yiriklashtirilgan ko'rsatkichlari 6.2- jadvaldan foydalanib aniqlanadi.

Dastgohlarning ayrim turlari (tirsakli valni jilvirlash, silindrlar oynasini yo'nish dastgohlari) ga bo'lgan talab, ular to'liq yuklan- magan bo'lsa-da, texnologik zaruriyat bo'yicha asoslanadi.

Ishlab chiqarish uchastkalari (sexlari) ning maydoni quyidagi usullarda aniqlanadi: yotish joylarini hisobga olgan holda uskunalar bilan band etilgan maydon; mahsulot birligiga yoki bir ish o'rni (bir ishlab chiqarish ishchisi) ga ajratilgan nisbiy maydon va ta’mirlash birligiga to'g'ri keluvchi nisbiy maydonlar bo'yicha aniqlanadi. Birinchi holda, ishlab chiqarish uchastka lari ning maydoni umumiy holda:

'uch ^{= a} ‘ ^US >

bunda: a — o'tish joylarini, ta’mirlanadigan buyumning gabarit o'lchamlarini hisobga oluvchi koeffitsiyent, 3,57; F_us — uskuna egallab turgan maydon.