Iv-variant 1-topshiriq Diqqat nuqtasi nimalarni o’z ichiga oladi? (yozma)

4-topshiriq

1. Dirijorlikda dinamika, manual texnika, shtrixlar. (yozma)

Sur’atni tanlash ko‘p jihatdan dirijyorning individualligi, uning fe’li, xususiyatlari va ba’zida uning emotsional holati bilan belgilanadi. Albatta, sur’atni talqin etish borasidagi erkinlik o‘zboshimchalikka aylanib ketmasligi kerak. Hech nima bilan oqlanmagan, muallif g‘oyasiga mutlaqo mos kelmaydigan tarzda 69 (tempni) sur’atni o‘zgartirish — o‘zini ko‘rsatish, tashqi ta’sirga berilish va tinglovchilar e’tiborini tortishga intilishdan boshqa narsa emas. Shu bois har bir dirijyor ijroga o‘zigagina xos betakrorlik olib kirishi kerak va bu ijroning barcha o‘ziga xos jihatlarida namoyon bo‘lmog‘i lozim. Albatta, sur’at boshqa omillar kabi butun ijro kontseptsiyasi bilan bevosita bog‘langandir. Sur’atning har qanday o‘zgarishi emotsional va mohiyat jihatlari juda aniq ahamiyat kasb etadi, u hamma badiiy obrazga bo‘ysunadi. Accelerando va rallentando paytidagi temp o‘zgarishda bir tempdan ikkinchisiga o‘tishda asta-sekinlik, silliqlik muhim rol o‘ynaydi. Accelerando va rallentando paytida ijrochi asta-sekinlik o‘rniga sur’atning birdan o‘zgarishiga olib keluvchi keskin farqlardan ehtiyot bo‘lishiga to‘g‘ri keladi. Agar sur’at almashishi muallif ko‘rsatmasiga binoan dastlabki tayyorgarliksiz sodir bo‘lsa, unda sekinroq tempdan oldin rallentando kelmasligi, tezroq sur’atdan oldin esa accelerando bo‘lmasligiga e’tibor berish kerak. Amaliyotda ko‘pincha partiturada ko‘rsatilmagan turli sur’at o‘zgarishlarini qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Misol tariqasida temp o‘zgarishining eng keng qo‘llaniladigan usuli-rubatoni keltirish mumkin (rubato so‘zi italyancha bo‘lib, o‘g‘irlangan demakdir, ya’ni notalarning miqdorini aniq saqlamagan holda ijro etish). Tabiiyki, rubato, musiqaga romantik xususiyatlar olib kirilgan sayin, kengroq qo‘llaniladi. Rubato usuli — asosiy maqsad emas va undan juda ehtiyotkorlik bilan, meyorda foydalanish lozim. Dirijyorning umumiy madaniyati, badiiy xis qilish qobiliyati, didi unga rubatoni qo‘llashda musiqiy asar uslubi, musiqiy jumla xarakteriga mos meyorni topishda qo‘l keladi. Bunda sur’atning har qanday o‘zgarishi o‘rniga-o‘rin ma’lum «tovon to‘lashni» talab etadi. Faqat shundagina u oqlangan va mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. Masalan, avval tezlashtirish qo‘llangan bo‘lsa, uni o‘rnini sekinlashtirish bilan almashtirish zarur va aksincha. Dirijyorning badiiy sezgi qobiliyati, shaklini rivojlanish jarayoni sifatida xis qila bilishi asar ichida turli «to‘xtash»lar qilishda ham namoyon bo‘ladi. Afsuski, ko‘pgina dirijyorlar fermata, pauza, turli tsezuralarga yetarli ahamiyat berishmaydi. Bu — har qanday fermata, pauza asarning umumiy emotsional mohiyati bilan bevosita bog‘liq va bastakorning ma’lum niyatlarini aks ettirishini yaxshi 70 tushunmaslikdan kelib chiqadi. Fermatani o‘ylab chiqar ekan, dirijyor har doim uni qayerda joylashganligini hisobga olishi kerak; u musiqiy qism yoki epizod oxiridami yoki o‘rtasidami, fermata bilan fikr yakunlanadimi yoki uziladimi — bularning barchasini bilish juda zarur.