Iv mashinasozlikda o‘zaro almashinuvchanlik to‘G‘risida tushunchalar

5.1-rasm Joizlik maydoni


Qamrovchi va qamranuvchi yuzalar o‘lchamlarining joizliklarini qisqartirib teshik joizlikligi TD va val joizlikligi Td deb atashadi.

Qamraluvchi sirtlar

Qamraluvchi o‘lcham (teshik) Qamraluvchi o‘lcham (val)
Qamraluvchi Qamraluvchi
o‘lcham (val) oilcham (teshik)
5.2-rasm, Qamrovchi va qamraluvchi detallar va о ‘Ichamlar

2. 
   O‘lchamlar
   

Asosiy atama va ta’riflar 0‘zbekiston Respublikasi standartiga binoan joriy qiling;m.
0‘lcham - chiziqli kattalik (diametr, uzunlik va hokazo) ning tanlangan oMcham birliklaridagi sonli qiymati. Masalan, 5 km; 10 m; 25 dm; 4 sm; 17 mm; 30 mkm va hokazo.
0‘lchov - bu jismoniy miqdor mohiyatining maxsus texnika vositalari yordamida tajriba yo‘li bilan topilishidir.
Nominal o‘lcham - bu chegaraviy oUchamlainimg belgilanishi uchun nisbat bo‘l<diigan va og‘ishlami hisoblay boshlash uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan oikhjmidir.
Qandaydir birikmaga birlashgan barcha detallar uchun nominal o‘lcham umumiy hisoblanadi.
Ularni mustahkamlik va qattiqlikni hisob-kitob qilish orqali, shuningdek, geometrik shakllarning mukammalligi va buyumlar konstruksiyasining texnologik ta’minlanishi asosida belgilanadi. Bimda o4chamning hisob-kitobga doir mohiyati katta yoki kichik o‘lchamga yaqin turadigan nonnal liniyali o‘lchamgacha yaxlitlanadi, mustahkamligini hisob-kitob qilishda esa - faqat eng yaqin turadigan katta o‘lchamgacha yaxlitlanadi (0‘ZDST 6636-69 yoki ST SEV 514-77 ga binoan).
Normal liniyali oilchamlar qatorlari afzal bilinadigan sonlaming qatorlari bazasida quriladi (O‘ZDST 8032-56), lekin bunda ulaming mohiyatlari birmuncha yaxlitlanadi.
Yo‘l qo‘yiladigan nuqsonli o‘lchov bilan belgilangan o‘lcham haqiqiy o‘lcham deb ataladi va (Dd, dd) shaklida ifodalanadi.
Buning shunday deb atalishining sababi shundaki, detalni talab qilinadigan absolyut aniq o‘lchamlar bilan tayyorlash mumkin emas va ulami nuqsonlarisiz o‘lchab bo‘lmaydi.
Ishlab turgan mashinadagi detallaming haqiqiy o‘lchami ulaming eskirishi va boshqa sabablarga ko‘ra statik holatida belgilangan o‘lchamlaridan farq qiladi. Umuman mexanizmning aniqligini tahlil etishda buni hisobga olish zarur.
0‘rtasidayaroqli detaining haqiqiy o‘lchami joylashgan ikkita chegaraviy yo‘l qo‘yiladigan o‘lcham chegaraviy o'lchamlar deb ataladi.
Agar detaining haqiqiy o‘lchami chegaraviy o'lchamga teng boisa, yaroqli deb hisoblanadi. Ulaming kattasi eng katta o‘lcham (Dmax), kichigi - eng kichigi (Dmin) deb ataladi.
Eng katta va eng kichik o‘lchamlar o‘rtasidagi farq o‘lchamning joizligi (T) deb ataladi va tegishlicha teshik uchun - Td=Dmax-Dmin, val uchun -Td=dmax-dmin bo‘ladi. Joizliklar va o‘tkazishlar tizimining funksional talablarini bajarish uchun teshik va val uchun chegaraviy o‘lchamlar tegishli ravishda belgilanishi lozim. Teshik uchun - to‘g‘ri tasawur qilinadigan tsilindrning eng katta diametri, u teshikka shunday joylashtirilishi kerakki, bunda uning chiqib turgan nuqtalari bilan mahkam birikib turishi va o‘lchamning o‘tkazmaydigan chegarasidan oshmasligi kerak Val uchun - to‘g‘ri tasawur qilinadigan tsilindming eng kichik diametri, u teshikning atrofida shunday joylashtirilishi kerakki, bunda u teshik yuzasining chiqib turgan nuqtalari bilan mahkam birikib turishi va oicchamning o‘tkazmaydigan chegarasidan kam boilmasligi kerak.
Chizmalammg soddalashtirilishi uchun nominal o4ch^ndan chegaraviy og‘ishlar joriy etilgan. Og‘ish deb haqiqiy o4cham bilan nominal oikhiam o‘rtasidagi algebraik farqga aytiladi. U musbat, manfiy va nullik bo‘lishi mumkin. Yuqori eng oxirgi og‘ish - ES, es va pastki eng oxirgi og‘ish - El, ei farqlanadi.
Boshqacha aytganda, og‘ish bu tegishlicha teshik va val uchun eng katta (eng kichik) oicham bilan nominal oicham o‘rtasidagi algebraik farqdir.
Teshik uchun: ES =Dmax-D; EI =Dmin-D; Val uchun: es =dmax-d; ei=dmm -d.
Haqiqiy oMcham bilan nominal oilcham o'rtasidagi algebraik farq haqiqiy og‘ish deyiladi.
Agar haqiqiy o4cham nominal oifchamdan katta bo‘lsa va aksincha bo‘lsa, og‘ish musbat boia^i.
Haqiqiy oicham - joiz xatolik bilan o4chash natijasida aniqlangan o4cham. Bu atama kiritilishining sababi shundaki, detalni mutloq aniq, kerak boigan oitehimilari bo'yicha, tayyorlash va xatolik kiritmasdan oitehjshning iloji yo‘qligi. Ishlab turgan mashinadagi detaining oih:t^cnlari yeyilish, elastik, qoldiq, haroratiy deformatsiyalari va boshqa sabablar tufayli statik holatdayoki yig'ish jarayonida aniqlangan qiymatdan farqlanadi.
Chekka oicchamilar - ikkita chekka oilcham bo‘lib, haqiqiy oicchamlar o‘rtasida joylashishi yoki ularga teng bo‘iishi lozim.
Eng katta chekka oihhiam - ikkita chekka o^hamming eng kattasi. Teshik uchun D_max, val uchun dm*x belgilanadi.
Eng kichik chekka oiccham - ikkita chekka oicchamning eng kichigi. Teshik uchun Dmin, val uchun dm belgilanadi.
O^cha-mning haqiqiy qiymatini chekka oMchamlar qiymatlari bilan qiyoslab o‘lcham yaroqligi haqida xulosa chiqariladi.
Joizliklar va o‘tqazishlar tizimining funksional talablarini amaliyotda iloji boricha yuqori darajada bajarilishini ta’minlash uchun ko‘rsatilgan uzunlikdagi chekka o‘lchamlar quyidagiday ta’birlangan bo‘lishi kerak: teshik uchun - teshikka eng katta ichki chizilishi mumkin bo‘lgan, yuzaning eng bo‘rtib chiqqan nuqtalari bilan jips kontaktda bo‘Igan to‘g‘ri faraziy silindming diametn (teshikka oraliqsiz yopishib turadigan ideal geometrik shaklli tutashgan detaining o‘lchami) o‘tuvchi chekka o‘lchamdan kam bo‘lmasligi kerak. Bunga qo‘shimcha, teshikning har qanday joyida eng katta diametri o‘tmaydigan chekka o‘lchamdan oshiq bo‘lmasligi kerak; val uchun - val atrofida eng kichik tashqi chizilishi mumkin bo‘lgan, yuzaning eng bo‘rtib chiqqan nuqtalari bilan jips kontaktda bo‘lgan to‘g‘ri faraziy silindming diametri (valga oraliqsiz yopishib turadigan ideal geometrik shaklli tutashgan detaining o‘lchami) o‘tuvchi chekka o‘lchamda oshiq boTmasligi kerak. Bunga qo‘shimcha, valning har qanday joyida eng kichik diametri o‘tmaydigan chekka o‘Ichamdan kam bo‘lmasligi kerak.
Chizmalami soddalashtirish uchun nominal o‘lchamdan chekka og‘ishlar tushunchasi joriy qilingan.
Chekka og‘ish - chekka va nominal o‘lchamlar o‘rtasidagi algebraik ayirma. Yuqori va quyi og‘ishlar bo‘ladi.
Yuqori og‘ish - eng katta chekka va nominal oTchamlar o‘rtasidagi algebraik ayirma Belgilari ES, es.
Quyi og‘ish - eng kichik chekka va nominal o‘lchamlar o‘rtasidagi algebraik ayirma Belgilari El, ei.
Teshik uchun: ES = - D; EI = D_mj_n - D
Val uchun: es = dm_ax - d; ei = dmi_n - d.
Haqiqiy og‘ish - haqiqiy va nominal o‘lchamlar o‘rtasidagi algebraik ayirma
Agar haqiqiy yoki chekka oTcham nominal o‘lchamdan katta bo‘lsa, og‘ish musbat (+) bo‘ladi, agarda haqiqiy yoki chekka o‘lcham nominal o‘lchamdan kichik bo‘lsa, og‘ish manfiy (-) bo‘ladi.
Chekka og‘ishlar musbat, manfiy yoki bittasi nolgateng bo‘lishi mumkin.

Teshik

25 н 7

(+)02'ish
to