Iv mashinasozlikda o‘zaro almashinuvchanlik to‘G‘risida tushunchalar

Nmax dNmin dtnin “ О max,
N_m = (Nnux+N^J/2

6.3-rasm. Taranglik bilan о 'tqazish


0‘tqizishdagi joizlik - birikmani tashkil etuvchi teshik va valning joizliklari yig‘indisi, ya’ni, TS(TN) = TD + Td.
0‘tqizishdagi joizlik eng katta va eng kichik joiz oraliqlar ayirmasiga (oraliqli o‘tqazishlarda oraliq joizlikligi TS)
rS — Snux * Smin
yoki eng katta va eng kichik joizlik tarangliklar ayirmasiga (taranglikli o‘tqazishlarda taranglik joizlkikligi TN)
TN = Nmax - Nmin

T(S,N) =
*
teng. 0‘tuvchan o‘tqazishlarda esa o'tqazishdagi joizlikning mutloq qiymati bo‘yicha olingan eng katta oraliq va eng katta tarangliklar yig‘indisiga teng bo‘ladi [1].
S_max I + | Nmax I - TD + Td
Oraliq, taranglik degan tushunto‘liqmasr mavjud bo‘lganligi sababli oraliqli, taranglikli o‘tkazish va ham oraliq, ham taranglik bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘tuvchilik degan tushuncha ham amal qiladi.

6.4-rasm. О ^ltish о ‘tqazish


0‘tqazish quyidagicha belgilanadi 40H7/g6 (yoki 40N7-g6 yoki 40

6.5-rasm. Turli о 'tqazishlardagi joizlik maydonlariningjoylashishi:
a) 030 Н7/Й oraliqli uchun; b) 0250 S7/h7 taranglikli uchun; v)
0115 H7/k6 o'tuvchan uchun.
Teshik
Nominal o‘lchami 30 mm
ES = +21 mkm; EI = 0
D_max=D + ES = 30 + 0,21 = 30,021 mm.
IXnm = D + EI = 30 + 0 = 30,000 mm.
TD = Draax- Drain = 30,021 - 30,000 = 0,021 mm.
TD = ES -EI = 21 -0=21 mkm.
Val
Nominal o‘lchami 30 mm.
es = -20 mkm; ei = -33 mkm.
dmax = d + es = 30 +(-0,020) = 29,980 mm.
dmin = d + ei = 30 +(-0,033) = 29,967 mm.
Td = dmax - dmin= 29,980 - 29,967 = 0,013 mm.
Td = es - ei = -20 -(-33) = 13 mkm.
Birikma
Nominal o^hami 30 mm.
Smax = Dmax - dmin = 30,02 - 29,967 = 0,054 mm.
Smax=ES - ei = 21 -(-33) = 54 mkm.
Smin = Dmin - dmax = 30,000 - 29,980 = 0,020 mm.
Smin = ES - es = 0 -(-20) = 20 mkm.
Sm = (Smax + Smin)/2 = (0,054 + 0,020)/2 = 0,037 mm. TS = Smax - Smin = 0,54 - 0,020 = 0,034 mm.
TS = ID + Td = 0,021 + 0,013 = 0,034 mm.

2. 
   0 250 S7/h7 taranglikli o‘tqazishni hisoblang (6.3,b-rasm). Teshik
   

Nominal o4chami 250 mm.
ES = -140 mkm; EI = -186 mkm
Dmax = D + ES = 250 +(-0,140) = 249,860 mm.
Dmin = D + EI = 250 +(-0,186) = 249,814 mm. TD = Dmx- Dmin = 249,860 - 249,814 = 0,046 mm.
TD = ES - EI = -140 -(-186) = 46 mkm.
Val
Nominal o‘lchami 250 mm.
yes = 0; ei = -46 mkm
dmax = d + es = 250 + 0 = 250,000 mm.
dmin = d + ei = 250 + (-0,046) = 249,954 mm.
Td = dmax - dmin = 250,000 - 249,954 = 0,046 mm Td = es - ei = 0 -(-46) = 46 mkm.
Birikma
Nominal o4chami 250 mm.
Nmax = dmax - Dmin = 250,000 - 249,814 = 0,186 mm.
Nmax = es - EI = 0-(-186) mkm.
Nmin = dmin - Dmax = 249,954 - 249,860 = 0,094 mm.
N_min = ei - ES = -46 -(-140) = 94 mkm.
N_m= (N_max + Nmin)/2 = (0,186 + 0,094)/2 = 0,140 mm. TN = Nmax - Nj =0,186 - 0,094 = 0,092 TN = ID + Td = 0,046 + 0,046 = 0,092 mm.

2. 
   0115H7/k6 o‘tuvchan o‘tqazishuchun (2.3,v-rasm): Teshik
   

Nominal olchami 115 mm.
ES =+46 mkm; EI = 0
Dmax = D + ES = 115 + 0,046 = 115,046 mm. Dmin = D + EI = 115 + 0 = 115,000 mm. TD = D_max - D^ = 115,046 - 115,000 = 0,046 mm. TD = ES - EI = +46 - 0 = 46 mkm.
Val Nominal oichami 115 mm. es = +32 mkm; ei = + 3 mkm. dmax = d + es = 115 + 0,032 = 115,032 mm. dm = d + ei = 115 + 0,003 = 115,003 mm. Td = dmax - dmin = 115,032 - 115,003 = 0,029 mm. Td = es - ei = 32 - 3 = 29 mkm.
Birikma Nominal olchami 115 mm. Smax = Dmax - dmin = 115,046 - 115,003 = 0,043 mm. Smax = ES - ei = +46 - 3 = 43 mkm.
Nmax = dmax - D_mj_n = 115,032 - 115,000 = 0,032 mm. Nmx = es - EI = +32 - 0 = 32 mkm.
T(S,N) = I Smax I +1 Nmax I = 0,043 + 0,032 = 0,075 mm. T(S,N) = TD + Td = 0,046 + 0,029 = 0,075 mm.
0‘tuvchan birikmalarda | Smax | > | Nmax I boisa, Sm hisoblanadi, | Smax] < | Nmax | boisa, Nmhisoblanadi. Bizning misolimizda I Smax I > | Nmax |, ya'ni, | 0,043 | > | 0,032 |, shuning uchun
S_m= =0,0055 rnn. Ц]
6.2. Joizliklar va o‘tqazishlami tanlash prinsiplari
0‘zaro bir-biri bilan harakatda yoki harakatsiz birikkan lkkita detal bir-biriga qo‘shilib turadigan yuza deb ataladigan yuzalikni hosil qiladi, qolganlari esa erkin detallar deyiladi.

teshik

nol chizig’i


val
nominal o'lcham
6.6-rasm. Joizlik maydoniningjoylashishi chizmasi.
ГОСТ 25346-82, ГОСТ 25347-82, ГОСТ 25348-82ga binoan ISO tizimida va JO‘YAT da 1 mm dan kam va 500 mm gacha, 500 mm dan ortiq va 3150 mm gacha bo‘lgan o‘lchamlar uchun, JO‘YATda esa - 3150 mm dan ortiq va 10000 mm gacha bo‘lgan o‘lchamlar uchun joizliklar va o‘tqazishlar belgilangan, 1 mm dan kam bo‘lgan joizliklar maydonlari esa alohida ajratilgan. Mashinalar detallarining tipovoy birikmalari uchun JO‘YAT joizliklar va o‘tqazishlar tizimi yagona printsiplar bo‘yicha tuzilgan. Unda teshik tizimidagi (SA) va val tizimidagi (SV) o‘tqazishlar nazarda tutilgan.
Shu munosabat bilan, teshik va val deb ataladigan qamrab oluvchi va qamrab olinadigan detallar farqlanadi, bundan tashqari, asosiy teshik (EI = 0) va asosiy val (es = 0) degan tushunto‘liqmasr ham mavjud.
Shunga muvofiq ravishda, o‘tqazish, ya’m detallaming biriktirilishining ularda hosil bo‘ladigan oraliqlar yoki tarangliklar kattaligi bilan belgilanadigan xarakteri tushunchasi ham joriy qilingan, ya’ni u biriktiriladigan detallaming nisbiy qo‘zg‘atilishi erkinligini yoki ulaming o‘zaro qo‘zg’atilishiga qarshiliknmg darajasini tavsiflaydi.
Teshik tizimidagi va val tizimidagi o‘tqazishning nima ekanligigata’rif berilishi kerak bo‘ladi. Teshik tizimidagi o‘tqazish - bu turli oraliqlar yoki tarangliklar har xil vallami asosiy teshik bilan biriktirish yo‘li bilan olinadigan va H harfi bilan ifodalanadigan o‘tqazishdir. Val tizimidagi o‘tqazish - bu turli oraliqlar yoki tarangliklar har xil vallarni asosiy val bilan biriktirish yo‘li bilan olinadigan (6.1-rasm) va h harfi bilan ifodalanadigan o‘tq^azishdir.
Teshik tizimidagi barcha o‘tqazishlar uchun teshikriing pastki og‘ishi El= 0, ya’ni asosiy teshikning joizlik maydonining pastki chegarasi har doim nullik liniyaga to‘g'ri keladi va, aksincha, val tizimida yuqorigi og‘ish es= 0 bo‘ladi.
Asosiy teshikning joizlik maydoni nullik liniyadan yuqoriga, asosiy valniki esa - pastga buriladi.
Shuni qayd qilish kerakki, teshik tizimi ko‘proq ommalashgan, chunki unda eng oxirgi o‘lchamlari bo‘yicha turlicha teshiklar val tizimidagiga nisbatan kamroq bo‘ladi, bu esa asbob turkumini (partiyasini) ko‘paytirishga, unumdor ixtisoslashtirilgan uskunalami qoTlanishga, asboblami eng kam sarf-xarajailar bilan ishlab chiqarishga imkon beradi.
»