|
А) * Homo antecessor
В) Homo rudolfensis
С) Homo habilis
D) Australopithecus garhi
30. Homo antecessor неча минг йил олдин яшаган?
А) *800 минг
В) 1150 минг
С) 70 минг
D) 48 минг
31. Homo antecessorнинг мия ҳажмини аниқланг ?
А) * 1000 куб. см
В) 650 куб. см
С) 730 куб. см
D) 850 куб. см
32. Homo heidelbergensis яшаган даврни аниқланг?
А) *800-200 минг
В) 990-10 минг
С) 700-400 минг
D) 480-12 минг
15- МАВЗУ: ПРИМАТЛАРНИНГ ТЎДА ДАВРИДАГИ ҲАЁТИ
Режа
1. Дастлабки одамлар жамоаси (тўда)
2. Ибтидоий тўданинг тараққий этишида овчиликнинг роли.
3. Ибтидоий жамоачиликнинг ривожланиши ва жинсий муносабатлар.
4. Ибтидоий дунёқараш ва нутқнинг шаклланиши ва ривожланиши.
5. Ғоявий тасаввурларнинг манбалари.
Калит сўзлар: Тўда, ибтидоий овчилик, нутқ, тафаккур, тил, ғоя, тасаввур, жамоачилик муносбаталари.
Инсоният ҳайвонот оламидан ажралиб чиқиб антропогенез жараёнини босиб ўтди. Бу, шубҳасиз жуда катта даврни ўз ичига олган жараён эди. Ўз-ўзидан савол туғиладики, мазкур давр ичида одамлар коллективи қандай эди? Маълумки, энг қадимги одамларнинг аждодлари-қазилма маймунлар, австролопитеклар пода ёки гала бўлиб яшаганлар. Иккинчи томондан, одамнинг шунинг билан бирга қуроллар ишлашнинг фақат коллектив ичидагина пайдо бўлганини эътироф қилиш зарур.
Киши организмининг, хусусан қўлнинг тарққий қилши натижасида, меҳнат натижасида табиат устидан бошланган хукмронлик илгарига қараб босилган хар бир қадам борган сайин одамнинг билим даражасини кенгаётириб борди. Меҳнатнинг ривожланиши зарурияти орқасида, жамият аъзоларининг янада яқинроқ жипслашувича ёрдам берди, чунки шунинг орқасидан бир-бирларга ёрдам қилиш, биргалашиб ишлаш тез-тез учрайдиган ходиса бўлиб қолди. Биргалашиб ишлашнинг фойдасини англаш эса жамиятнинг ҳар бир аъзоси учун равшан бўлиб қолди. Дастлабки одамлар коллективи шундай гуруҳ эдики, ундаги аълоқа биргаликда овқат топиш ва ташқи хавфдан биргаликда сақланишга асосланган эди. Лекин инсон ўз ҳаётининг у илк даврида турмуш воситалари билан жуда кам таъминланган эди. Тирикчилик воситаларини қўлга киритиш ижодий характерга эга эди. Хам одамлар орасида онгли равишда уюшган мустахкам ва доимий гуруҳлар йўқ ва бўлиши мумкин эмас эди.
Одамлар коллективи турли жойлардаги маҳаллий шарт-шароитга ва турмуш кечириш имконияти, мавсум ва бошқа сабабларга боғлиқ ҳолда катта ёки кичик бўлган, унинг тартиби доимо ўзгариб борган, уларнинг тарқалиб кетиши ва яна қайтадан қўшилиши мумкин эди. Демак шундай экан, кишиликнинг бу коллективни нима деб атамоқ керак. Биз уларни қандай атамайлик барибир ўша даврнинг одами «ҳақиқий» одам эди, одамлар коллективи ҳали одамларнинг бир-бири билан алоқа қилишининг илк табий шаклидан иборат бўлган «ҳақиқий» одамлар коллективи эди. Ўша дарвдаги кишилик ижтимоий аҳволининг яна бир хусусияти шундан иборатки, бу даврда кишилари гуруҳи ўртасида доимий алоқа бўлмаган. Улар бир-бирларидан ажралган холда яшаган бўлишлари мумкин. Демак, кишиликнинг бошланғич ижтимоий аҳволидаги бу хусусиятлар ишлаб чиқариш кучларининг жуда паст даражада эканлигидан дарак беради.
Лекин дастлабки кишилик гуруҳларининг ўзаро муносабатлари тўғрисида аниқ бир фикр айтиш қийин албатта. Эҳтимол ҳар бир коллектив ёки гуруҳларнинг ўз йўлбошчиси, етакчиси бўлгандир. Мазкур группанинг етакчиси эркак бўлганми, ёки аёлми, бу бизга маълум эмас.
Бу шак-шудҳасиз уйдурма бўлиб, улар юқори табақага мнсуб кишилар манфаатини химия қилишга қаратилгандир.
Ишлаб чиқариш кучлари ўса борди. Кучларнинг ривожлана бориши натижасида ижтимоий ҳаётда ҳам катта ўзгаришлар содир бўлабошлади. Бу ўзгаришлар ибтидоий жамоа тузуми давридаги ишлабчиқариш кучларининг ривожланишида хусусан меҳнат қуролларининг такомилашувида кўзга ташланади. Қадимги палеолит даврида қуролларнинг хили жуда оз бўлиб, улар жуда ҳам содда ишланган эди.
Лекин қадимги палеолитнинг охири ва сўнги тош асрнинг бошларига келганда манзара бутунлай ўзгариб, тошдан тарашлағич, қирғич тешгич ва найза учлари, ер кавлағич қуроллари вужудга келди. Ундан ташқари суякдан ва ёғочдан бигиз, игна, сўйил, найза учлари ва бошқа мураккаброқ, асбоблар учун мосламалар ясашга эришилди. Балиқ овлашнинг ривожланиши муносабати билан тескари типли гарнун кашф қилиниши ҳам ана шу даври мансубдир.
Меҳнат ва оз қуролларнинг мукаммалашуви оқибатида овчилик хўжалиги ва термачилик ҳам ривожлана борди.
Бу хол жамиятда чуқур ўзгаришлар содир бўлишига сабаб бўлди.
Тирикчилик хаёт-мамот учун бўлган кураш, хўжаликни улуксиз таминлай оладиган доимий ва бирлашган ишлаб чиқариш уюшмасини зарур эканлигини тақазо этди ва уни вужудга келтирди. Бундай бирлашган уюшмани ибтидоий кишиларнинг тасодифий, йиғиндиси вужудга келтира олмас эди.
Бу бирлашма негизида табий қон-қриндошлик ётар, бу энг дастлабки уруғ ёки уруғчилик жамоаси эди. Ибтидоий пода даврида ҳам одамлар гала-гала, гуруҳ-гуруҳ бўлиб яшаганлар. Лекин у гурухларнинг сони 20-30 кишидан ошмас, улар анча беқарор ва мустахкам эмас эди.
Нутқнинг шаклланиши ва ривожланиши масаласини ўрганишда Австралия тилларини мисол қилиб келтириш мумкин. Австралия тиллари «шимолий» ва «жанубий» гуруҳларга бўлиниб, жануб қабилалари тиллари бир —бирига яқинлиги билан ажралиб туради. Жануб тилларидаги яқинлик фақат луғати билан эмас, грамматик жаҳатдан ҳам кузатилади.
«Шимолий» тилларни шартли равишдагина гуруҳ деб аташ мумкин ҳолос. Уларда, сўзлар охиридаги унли ҳарфларни ҳисобга олмаганда, ўзга яқинликнинг ўзи топилмайди. Австралия тилларининг фонетикаси содда бўлиб, унда томоқ орқали ёки ҳуштаксимон овоз чиқарадиган сўзлар учрамайди. Грамматика жиҳатидан австралия тиллари агглютинатив типга оиддир. Улар ўз хусусиятлари билан туркий ёки бошқа олтой тилларини, яна ҳам кўпроқ Жанубий Ҳиндистондаги дравид тиллари тузилишига ўхшайди. Бунга ёрқин мисол тариқасида аранда қабилалари тилини кўрсатиш мумкин.
Оддий товушли (овозли) нутққа қўшимча австралияликларнинг нисбатан мараккаб имо-ишоралари, қўл ҳаракатлари бўлиб, улар гунгларнинг ўзаро «гурунгини» эслатади. Имо-ишоралар, қўл ҳаракатлари, сўзлашиш учун масофа узоқ бўлганида ёки ўзаро тиллари яқин бўлмаган турли қабилалар вақиллари учрашганида ишлатилади. Баъзида маълум муддатга гаплашишнинг таъқиқланиши бевалар ёки бағишлов (инициация) маросимини ўтаётган ўсмирларда ҳам имо-ишоралар «тили» қўлланилади. Хусусан, Карл Штрелов аранда қабилалари кишиларида 450 дан ортиқ имо —ишоралар ва ҳаракатлар мавжудлигини аниқлаган. Масалан, қўлнинг тўрт бармоғи кафтга қўйилиб бош бармоқнинг иккинчи бармоққа ёпишган ҳолда, айланма ҳаракатлари «сув» маъносини берган ва ҳ.к.о.лар. Австралия тиллари жаҳон халқлари тилларида ўзига хос алоҳида ўрин тутади ва уларнинг бирортаси билан яқинликка эга эмас. Австралия ва Тасмания тиллари умумий тушунчаларга бой бўлмасада, лекин аниқ нарсалар, буюмларнинг энг майда хусусиятларини ҳам изоҳлаб беришга қодир. Австралия тилларида саноқни билдирувчи сўз ва тушунчалар ҳам кам учрайди. Австралия туб аҳолиси 200 дан ортиқ тилларда гаплашиб, улар махсус 20 та тил гуруҳида эга филага бирлаштирилган. Улардан йириги пама — ньюнга, аҳолининг 2/3 қисмининг тилларини ўзида мужассамлаштирган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
