Iv. Iqtisodiy qism

IV.Iqtisodiy qism.
4.1.Iqtisodiyotning texnika taraqqiyotidagi o’rni.
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish - texnika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, ilmiy tadqiqotlarga tobora kengroq kirib borib, fan va texnikani rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar ochib beradi. Shuningdek, avtomatlashtirish avvallari inson boshqarishga qodir bo‘la olmagan yangi, yuqori intensiv jarayonlarni amalga oshirishga, tabiatda ma’lum bo‘lmagan yangi, samarali materiallarni yaratishga imkon beradi.
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda yuqori samaradorlikka erishishning bevosita sharti asosiy va yordamchi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash hisoblanadi. Avtomatlashtirishni rivojlantirish jarayoniga quyidagi ko‘p sonli qonuniy va tasodifiy omillar ta’sir ko‘rsatadi: texnologiya va qurilmaning holati hamda avtomatlashtirishga tayyorgarligi, xomashyo, yarim mahsulotlar va energetik resurslarning sifati hamda barqarorligi, xodimlarning malakasi, ishchi va mutaxassislar faoliyatini tashkil etish va shu kabilarni keltirish mumkin.
Ma’lumki, har qanday yangi texnika, texnologiya, loyiha yoki innovatsion ishlanma o’z navbatida qanchadir miqdorda iqtisodiy naf (tejam, foyda, samara) berishining nazarda tutilishi bilan bir qatorda uning sarflanayotgan sarmoyaning bir so’miga nechog`lik to’g`ri kelishiga (ulushiga, salmog`iga) bog`liqdir. Bu esa fanda «iqtisodiy samaradorlik» deb ataladigan nisbiy tushuncha bilan bog`liqdir.
Mazkur uslubiy ishda “Тexnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish” ta’lim yo’nalishini bitiruvchi talabalariga va ularning ilmiy rahbarlariga bitiruv malakaviy ishlarining iqtisodiy qismini bajarishga oid foydali bo’lgan o’quv-uslubiy va amaliy tavsiyalar keltirilgan bo’lib, unda ishlab chiqarish va investitsiya loyihalari iqtisodiy samaradorligini baholashning umumiy jihatlari, muhim iqtisodiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash tartibi hamda atomatlashtirilgan yangi texnikani joriy etish samaradorligini baholash uslubi bayon etilgan. Shuningdek, hisob-kitoblarni bajarish ketma-ketligi va kompyuter texnologiyasini qo’llash bo’yicha amaliy misollar keltirilgan.

4.2 TEXNIK_IQTISODIY KO’RSATKICHLAR.

Yangi avtomatlashtirilgan texnikaning iqtisodiy samaradorligini baholash bo’yicha ko’rsatkichlarni hisoblash uchun bazaviy va yangi texnikalarni tavsiflovchi, hamda ulardan foydalanishning tashkiliy-texnik sharoitlari haqida aniq ma’lumotlarga ega bo’lish talab etiladi.
Amaldagi obyektlarni avtomatlashtirishga qilinadigan xarajatlarni capital quyilmalar ( investetsiyalar) deb aytiladi. Ular orqali asosiy fondlarni oddiy hamda kengaytirilgan ishlab chiqarilishi ta’minlanadi. Kapital quyilmalarni bir yo’la, bir martalik, obyektni ishga tushirishdan uzoq muddat oldin qo’yiladigan turlari mavjud. BMI bo’yicha bir vaqtda qo’yiladigan kapital quyilmalar hajmi mavzudan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Bizning holatdagi texnologik jarayonda yangicha avtomatlashtirishni tadbiq etishda obyektning qiymati, unga ketgan qurilish-montaj ishlari, jihozlarning qiymati aniqlanadi.
Montaj ishlari va qurilmalarning umumiy qiymati transport harajatlar (4%), omborxona harajatlari (2%) , ehtiyoj qismlari harajatlari va qo’shimcha harajatlar (1%) ni hisobga olgan holda.