O'g•uzlar dastavval Turk xoqonligi tarkibida bo•lgan. LX nsr Oxiri va X asr boshlarida Sirdariyo havzasi va Orol dengizi bo•yida o'z davlatlariga — O'g•uzlar davlatiga asos Solganlar. Poytaxt sifatida Sirdaryoning quyi oqimidagi Yangikent Shahri mamlakat poylaxti deb e'lon qilingan. X asrda islornni qabul qildilar. Attimo X asrning birinchi choragidayoq shimoliy — sharqdan qo'zg'algan qipchoqlar zarbasiga uchrab ikkiga parchalanib ketgan. Ularning birinchi qismi g•arb tornon Siljib SHimoliy Kavkazga borib o•rnashgan bo•lsa, ikkinchi qismi dastavval O•rta Osiyoga kirib, keyim bu crdan janubiy — g'arbga tomon siljib yangi sulola saljuqiylar boshchiligida Old Osiyo mamlakatlarini istilO qilishga kirishdilar.
Ushbu ikki davlatning tashkil topishi va bu xalqlaming O'rta Osyoga kirib kelishi bu erda yashovchi xalqlarning etnik tarixiga katta ta•sir qildi. Masalan. qarluqlar o'zbek va tojiklarning. turkman, Ozarbayjon va qoraqalpoqlaming etnogonezida muhim roul
8-mavzu: TOIIIRIYLAR VA SAFFORIYLAR
Httrmatli 0 •quvchi!
Arab xalifaligiga bo•ysunmagan bu ikki davlatning tashkil topishi arablar qo'l ostida bo'lib kelayotgan Movarounnahr va Xuroson xalqida milliy mustaqillik gioyalarini kurtak zdira boshladi. Biz Siz bilan arablardan keyingi O'rta Osiyo tarixini ikki hudud qiyosida ko 'ramiz„ ya•ni Xuroson va Movarounnuhr.
Arab xalirasi Ilorun ar Rashid (786-809) vafotida So Xalifalikda og'ir siyosiy davr boshlandi, Bunga sabab xalifalik txxtiga bir guruh amaldorlar Horun ar Rashidnig katta o•g' li Ma 'munni o•tqazishga urunsalar, ya'na bir guruh amaldorlar Horun ar Rashidning kichik o•g'li Aminni xalifa qilishga intildilar. Bag'dodning nufuzli amaldorlari Aminni taxtga o•tqazishga muvoraq bo•ladilar, Ammo bu vaqtda Ma'mun Xurosonning ko'zga ko•ringan obro'li amaldorlaridan biri Hirot shahri aslzodalaridan Tohir ibn Husayn va boshqa etiborli viloyat hokimlaridan yordam so'raydi. Va aynan ularning yordami bilan xalifalik taxtini egallashga muvofaq bo•ldi. Aka-uka o•rtasidagi toj-taxt urushi 809-813 yillarda davm etdi Va Ma•muning g•alabasi bilan tugadi. Xalifa Ma'mun xalifalik taxtini 813-833 yillarda idora qildi. Ma'mun taxtga kelgach unga yordam bergan Toliir ibn Xusaynni 821-yilda Xuroson va Movarounnahr noibi qilib tayinladi. SHuningdek u Somonxudot nabiralarini ham unutmadi va ularning ayrim viloyatlarga hokim qilib tayinlagan. Xususan Nuh Samarqandga, Ahmad Farg•onaga, Yahyo SHosh va Ustirshonaga. Ilyos esa Hirotga noib (hokim) bo•ldilar. Ular yillik soliqlarni Tohiriylar orqali xalifalik g' aznasiga yuborar edilar.
Asta —sekin ufuzi ko'tarilgan Tohir ibn Husayn 822 yilda xalifa nomini xutbadan chiqarib yuboradi va Xurosonni mustaqil idora qila boshladi. Xalifa nomining xutbadan Olib tashlanishi amalda Bag'dod bilan aloqani uzish va o•zini siyosiy jihatdan mustaqil deb e•lon qilish edi. Endilikda Xurosonni yangi sulola Tohiriylar sulolasi idora qila boshladi. Tohirdan so•ng uning Talx va Abul Abbos Abdulloh idora qildi. Abul Abbos Abdulloh (830-844) davrida Xuroson poytlxti Marvdan Nishopurga ko•chirgan. Tohiriylar davrida ham mehnatkash aholining ahvoli 0' zgarmadi. Soliqlar mutassil ko' tarillb borgdi, Va nihoyat 873 yilda aholi ko•tardi. Ularga "g•oziylar" ham qo•shildilar. Bu qo'zg•alonga aka uka safforiylar — miskar hunarmandlar aka uka Yoqub va Amir ibn Layslar boshchilik qildilar. 873-yildayoq qo'zg'alonchilar Xuroson poytaxti Nishopumi egalladilar. SHunday qili Toxiriylar davlati barxam topdi va uning o•rnida Safforiflar da•.lati tashkil topdi.
ESLAB QOLING! Xutba —juma nomo:ida hukumdor nomini aytib, uning haqiga duo 0
— haq din uchun kurashuvchijangchi.
28
Muhammad Narshaxiy (899-959) — Butoroning Narshar sharrida tu 'ulgan tarixchi olim. %uxoro tarirl” osari muallifi.
Fnth — arabcha. Obosib Olish", "zabt etish” va "egallash" ma 'nolarini beradi.
7-mavzu: MOVAROUNNAIIR VA XUROSONDA ARAB XALIFALIGIDAN MUSTAQIL DAVLATLARNING TASIIKIL TOPISIII.
VIII asr oxiri • IX asrning boshlaridn Arab xalifaligida og'ir siyosiy tanglikka uehradi. Bo•ysundirilgan xalqlarni itoatda tutib turish endilikda arablar uchun tobora qiyin bo'lib qoldi. Xalifalikga qarshi Movarounnahr va Xurosonda ketma•ket qoîzg•alonlar bo•lib o•tdi. Movarounnahrning shimoliy va sharqiy hududlarida xali halifalikga bo•ysundirilmagan erlarda bir necha yangi davlatlar tashkil topdi. Bular Qarluqlar va O'g•uzlar davlati edi.
