Иқтисодиётни рақобатбардошлигини ошириш жараёнида аҳоли бандлигини тармоқлар бўйича тақсимланиши

Иқтисодиётни рақобатбардошлигини ошириш жараёнида аҳоли бандлигини тармоқлар бўйича тақсимланиши


Элмонов Б.Э. ўқитувчи, ЎзМУ

Иқтисодиётнинг барқарорлиги ва рақобатбардошлигини таъминлаш, аҳолининг турмуш даражасини ошириш мақсадида, мамлакатнинг илмий-техникавий ва инновацион салоҳиятидан кенг фойдаланишга асосланган инновацион йўналишлар ва вазифаларини шакллантириш ва тасдиқлаш инновацион фаолият соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий мақсад ва вазифаларидан бири ҳисобланади.

Маълумки, рақобатбардошлик бўйича турли назарий қарашларга кўра рақобатбардошликни оширишга таъсир этувчи турли мухим омилларнинг ўзаро таъсири маълум макондаги муносабат ва омилларни ўзаро ҳаракатка келтируви фундаментал элементларнинг сифатини ошириш жараёнида юзага келади. Бу борадаги Портер ва Делгадо кабиларнинг фикрига кўра рақобатбардошликни таъминловчи омиллар-макроиқтисодий (Институтларнинг сифати, макроиқтисодий сиёсат), микроиқтисодий (тадбиркорлик муҳитинининг сифат даражаси, ишлаб чиқариш кластерлари, фирмаларининг мослашувчанлиги) ва мамлакатнинг табиий шароити каби омилларнинг ўзаро сифатли таъсири ҳисобланади ва ўз масштаби бўйича рақобатбардошлик даражасини кўрсатади (1-расм).



1-расм. Рақобатбардошликни таъминловчи асосий элементлар¹
Бугунги рақобатбардошликни ошириш чоралари келажакдаги иқтисодий ўсиш ва даромадларни ошириш имконини беради. Улар орасида кучли коррелацион боғлиқлик мавжуд. Хусусан, 140 та мамлакат устида ўтказилган халқаро рақобатбардошлик индекиси натижаларига асосан юқори даромадли мамлакатлар кучли 20 таликка, юқори даромадга эга бўлмаган мамлакталар эса 40 таликка (Малайзия-25, Хитой – 28, Тайланд - 38) кирганлигида ҳам кўриш мумкин. Шундай бўлсада, менирал ресурсларга бой мамлакатлар- Қатар, Брунеи, Қуваит, Тринидад, Тобаго ва Венезуела рақобатбардошлик даражасини оширмаса ҳам даромадларининг юқориги сақланиб қолинган, лекин бир ҳил даромад даражасига эга Чилининг раобатбардошлик даражаси 30 ўринга пастроқ натижани кўрсатган ва уни кучайтиришни талаб этади. Рақобатбардошлик кўрсаткичини оширишнинг асосий формуласи инновацион иқтисодиёт ҳисобланади. Ҳозирги кунда Германия, АҚШ, Шевецария мамлакатларида мавжуд бўлгаии каби инновация марказлар барча мамлакталарда етарли эмас. Ўрганилган 140 та мамлактдан 77 тасида (55 %) инновация тизими энг кучсиз нуқтаси хисобланади.
Халқаро рақобатбардошлик индекисининг метадологиясига кўра рақобатбардошликка таъсир этувчи асосий омиллар қўйидагича:²

Бу омиллар бўйича юқори ўринга эга бўлган Сингапур (83,5 рейтинг кўрсаткичи, 2- рақобатбардошлик индекиси), Япония (82,5, 5) ва Ҳонг Конг (82,3, 7) – жаҳон иқтисодиётидаги энг рақобатбардош бўлган 7 та мамлакатнинг учтаси ҳисобланади ва жаҳон стандартидаги жисмоний ва рақамли инфратузилма ва алоқа тизим, макроиқтисодий барқарорлик, юқори инсон капиталига ва ривожланган молиявий тизимга эгалиги билан устундир, лекин бу мамалакатларда инновацион экотизим бўйича кўрсаткичлари индекисга мос тушмайди. Шундай бўлсада, Германия, АҚШ ва Швейтсария каби Япония, Карея, Тайван (Хитой) мамлакатлари ҳам “Супер иноватор” лик мақомини сақлаб турибди.
Бу мамлакатларда меҳнат ресурсларининг тармоқлар бўйича тақисимланишини ва ҳаракатланишини таҳлил қилганда 2007-2017 йиллар оралиғида бандлик қишлоқ хўжалиги ва саноат тармоқларида сезиларли даражада камайган бўлса-да, хизмат кўрсатиш соҳасида ортиб борган. Хусусан, Япония қишлоқ хўжалигида банд аҳоли салмоғи 4.29 % дан 3.49 % га (-0.08%), Кареяда 7.59 % дан 4.89 % (-2.7 %), Хитойда эса 40.8 %дан 27.0 % (-13.8 %)га тушган.