Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бўйича) таълим йўналиши талабалари учун “Корхона иқтисодиёти” фанидан

13.5. Рентабелликнинг моҳияти ва кўрсаткичлари

Корхона маҳсулотни сотиш натижасида ўз харажатларини қоплашдан ташқари фойда ҳам олган тақдирда рентабелли ҳисобланади.

Корхона фаолиятида рўй бераётган иқтисодий жараёнларнинг барча босқичларида (режалаштириш ва унга объектив баҳо бериш, меҳнатга ҳақ тўлаш ва ҳоказоларда) харажат ва натижаларни солиштириш кўрсаткичлари муҳим аҳамият касб этади.
Назарияда ва амалиётда ишлаб чиқариш ривожланишининг самарадорлиги ва интенсивлигини баҳолашда рентабелликнинг бир қатор кўрсаткичларидан фойдаланилади. Улар корхонанинг молиявий барқарорлигини аниқлаш, ишлаб чиқариш самарадорлиги ва корхонанинг бозордаги рақобатбардошлигини оширишга оид чора-тадбирлар белгилашда зарур бўлади.
Рентабеллик кўрсаткичлари корхона фаолияти қанчалик фойда келтиришини кўрсатади. Бу кўрсаткичлар молиявий ҳисоботнинг ички ва ташқи фойдаланувчиларда қизиқиш уйғотиб, корхона ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги ҳамда унинг инвестицияларни жалб қилиш қобилиятини аниқлайди.

.

Корхона фаолиятининг самарадорлигини тавсифловчи рентабелликнинг асосий кўрсаткичлари

• 
  Активлар рентабеллиги (Ар):
  

Ар = СФ : ЖАйк
Бу ерда:
СФ – соф фойда;
ЖАйк – корхона жами активларининг ўртача йиллик қиймати.

• 
  Сотиш рентабеллиги (Ср):
  

Ср = СФ : Мст
Бу ерда:
Мст– маҳсулот сотишдан соф тушум.

• 
  Хусусий капитал рентабеллиги (ХКр):
  

ХКр = СФ : ХК
Бу ерда:
ХК – хусусий капитал ўртача йиллик қиймати.

• 
  Битта акция даромади (Ад):
  

Ад = СФ : Nа
Бу ерда:
Nа ─ муомаладаги акциялар сони.

• 
  Маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари рентабеллиги (МИЧр):
  

МИЧр = ЯФ : МИЧт
Бу ерда:
ЯФ – ялпи фойда;
МИЧт – маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи.

• 
  Қарз маблағлари рентабеллиги (ҚМр):
  

ҚМр = СФ : Қмаб
Бу ерда:
Қмаб – қарз маблағлари жами.

Юқорида келтирилган рентабеллик кўрсаткичлари таҳлил жараёнида корхонанинг молиявий барқарорлигини аниқлаш, ишлаб чиқариш самарадорлиги ва корхонанинг бозордаги рақобатбардошлигини оширишга оид чора-тадбирлар белгилашга иконият яратади.