Иқтисодиёт (тармоқлар ва соҳалар бўйича) таълим йўналиши талабалари учун “Корхона иқтисодиёти” фанидан

Тайёр маҳсулот қолдиқларини нормалаштириш. Ишлаб чиқариш жараёни тугаллангандан сўнг меҳнат предметлари тайёр маҳсулот кўринишида муомалага киритилади.
Айланма маблағларнинг тайёр маҳсулотга айланиш нормативи миқдори, ўртача бир суткалик ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг (таннархи бўйича) айланма маблағларнинг кунлардаги тайёр маҳсулот нормасига сифатида, яъни тайёр маҳсулотнинг корхона омборида сақланиш муддати сифатида аниқланади:
Г_н = В : Т х Н_т.м
Бу ерда:
Г_н – тайёр маҳсулот нормативи;
В - режалаштирилган даврда режадаги таннарх бўйича ишлаб чиқарилган маҳсулот;
Н_гн – тайёр маҳсулотлардаги айланма маблағлар заҳиралари нормаси, кунларда;
Т - режадаги даврда календар кунлар миқдори.
Тайёр маҳсулотнинг омборда сақланиш муддати тайёр маҳсулотни транспортировка қилиш ва сотишга боғлиқ бўлади. Айланма маблағларнинг ушбу нормасидаги кунлар сони маҳсулотни тайёрлаш, юклаш, ҳужжатларни тайёрлаш ва уларни банкка топшириш учун зарур бўлган кунлардан иборат бўлади.
Келгуси давр харажатларни нормалаштириш. Ўсиб бораётган фан-техника тараққиёти суръатлари айланма маблағларнинг келгуси давр харажатлари аҳамиятини оширмоқда. Бу харажатлар корхонанинг махсус бухгалтерия ҳисобида учта манба: янги техникани ўзлаштириш фонди (агар корхонада шундай фонд мавжуд бўлса), банк кредити ва фойда (харажатарни маҳсулот таннархига киритиш йўли билан) ҳисобига йиғилади. Айланма маблағларнинг келгуси давр харажатлари (Н_кд) нормасини ҳисоблашда қуйидаги формулага амал қилинади:
Н_кд =Р + Р_ич + Р_т
Бу ерда:
Р - йил бошида келгуси давр харажатлари учун сарфланиши мўлжалланган маблағлар миқдори (бухгалтерия ҳисоботи бўйича);
Р_ич – режадаги йилда лойиҳа-сметаларда кўзда тутилган ишлаб чиқариш харажатлари;
Р_т - ўзлаштирилаётган маҳсулот таннархига киритилувчи ҳамда сметаларда кўзда тутилувчи ёки махсус манбалар ҳисобига қопланувчи харажатлар.
Нормалар бир неча йилга ўзгармас қилиб белгиланади, нормативлар ҳар йили янгиланиб турилади. Дастлаб айланма маблағларнинг ҳар бир элементига норматив қўйилиб, у якка норматив, деб аталади. Бу якка нормативлар жамланиб умумий норматив аниқланади.
Нормалар ишлаб чиқариш корхоналарининг хом ашёлар, ёқилғи ва ҳоказолар билан таъминланишида, ишлаб чиқаришни ташкил этишда ва унинг технологиясида ўзгариш бўлганида қайтадан кўриб чиқилиши (аниқлик киритилиши) мумкин.
Ишлаб чиқариш захиралари бўйича нормалар одатда нисбий кўрсаткичларда (неча кунлик захира, истеъмолга нисбатан фоиз) белгиланади. Уларга асосланган ҳолда норматив қўйилади.
Айланма маблағларнинг нормативи ─ бу моддий бойликлар захираларининг пулдаги ифодасидир. Айланма маблағларнинг ҳар бир элементи бўйича нормативлар ҳар йили янгиланиб турилади.
Ишлаб чиқариш захиралари бўйича барча якка нормативларнинг йиғиндиси корхона айланма маблағларининг умумий нормативини ташкил этади.