Иқтисодиёт назарияси фанининг предмети ва билиш услуби

• Инфратузилма турлари:
• ишлаб чиқариш инфратузилмаси
• ижтимоий инфратузилма
• бозор инфратузилмаси
• Иқтисодиётнинг доимий ва бош масаласи жамият эҳтиёжларининг чексизлиги ҳамда иқтисодий ресурсларнинг чекланганлигидир.
• Иқтисодиётнинг асосий муаммоси — бу иқтисодий ресурслар чекланган шароитда жамиятнинг чексиз эҳтиёжларини қандай қилиб тўлароқ қондириб бориш мумкинлиги тўғрисидаги масаладир

• А.Смит «Одамлар бойлигининг табиати ва сабаблари тугрисида тадқиқот» (1776 и.) асарида талаб ва таклиф асоспда шаклланадиган эркин нархлар асосида бозор ўз-ўзини тартибга солиши («кўринмас қўл») гоясини илгари суради. Инсонни фаоллаштирадиган асосий рағбат шахсий манфаатдир, деб кўрсатади.
• Д.Рикардо қийматнинг, турли синфлар даромадлари ва фойданинг ягона манбаи мсҳнат эканлигини кўрсатади.
• Сисмонди (Жон Шарль Леонард Симон де Сисмонди) капиталистик иқтисодий механизмни танқид қилиб, сиёсий иқтисод инсон бахти йўлида пжтимоий механизмини такомиллаштиришга каратилган фан булмоги лозим, деб кўрсатади.
• Социал-утопистлар (А.Сен-Симон, Шарль Фурье, Роберт Оуэн) капитализмни танқид қилиб, хусусий мулкчиликни йўқ қилиш, ишлаб чиқариш, тақсимот ва истеъмолни қайта ташкил этпш ва адолатли тузум (индустриал жамият, гармоник жамият, коммунизм) урнатиш галаби билан чяқадилар.
• Марксизм жамият тараққиётига табиий тарихий жарасн деб қараб, ижтимоии-иқтисодий формациялар, уларнинг вужудга кслиши, ривожланиши ва бошкаси билан алмашиниши сабаблари тугрисидаги таълимотни ҳамда қўшимча қиймат назариясини яратади.

• Маржинализм вакиллари (marginal-кейинги, қўшилган) — кейпнги товар нафлилиги, қўшилган меҳнат ёки ресурс унумдорлигининг пасайиб бориши назарияларини ишлаб чиққан. Ксйинги товар нафлилигининг камайиб бориш қонуни бу оқимнинг асосий принципи ҳисобланади. Шунга кўра, нарххаражатгабоглиқбўлмай, ксйинги нафлилик асосида белгиланади. Маржинализм асосчилари Карл Менгср , Фридрих фон Визер, Эиген фон Бем-Баверк, Уильям Стэнли Жсвонс ҳисобланади.
• Нсоклассик мактаб (асосчиси Альфред Маршалл) бозор иқтисодиёти шароитида давлатнинг аралашувини чсклаш гоясини илгари суради Бозор механизминипг бузилпши монополиялар вужудга кслганда ҳам юз бсришини курсатади. Функционал богланиш ғоясини асослайди, бозор баҳосини бслгиловчи омиллар талаб ва таклифдан иборат деб хисоблайди.
• Бу мактаб вакилларидан Л Валрас умумии иқтисодий мувозанатлик модслини ишлаб чиқишга, И.Шумпсттср эса иқтисодий тизимлар ўчгаришнипг ички кучларини кўрсатиб бсришга ҳаракат қилган ҳамда иқтисодистни ҳаракатга келтирувчи асоспй куч тадбиркорлик деган хулосага келган.
• Кейнсчилик — ривожланган бозор иқтисодиётини давлат томонидан тартибга солиб туриш зарурлигини асослашга қаратилади. Жон Мейнард Ксйнс «Бандлик, фоиз ва пулнинг умумий назарияси» (1936 й.) номли китобида бундай тартибга солиш ялпи талабга ҳамда шу оркали инфляция ва бандликка таъсир кўрсатишини асослайди.

• Неолиберализм (Ф.Хайек, Шумпстср, Л.Эркард)-асосий эътиборни давлатнинг пқтисодиётга аралашувини энг кам даражага келтиришга, хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга қаратиш лозимлигини уқтиради.
• Монетаризм — (М. Фридман) иқтисодиётни бошқаришни пул муомиласини тартибга солиш орқали амалга ошириш мумкинлигини асослаб беради.
• Институтционализм тарафдорлари (Т.Веблен, Ж.Гелбрейт) фикрига кўра хўжалик юритувчилар ўртасидаги муносабатлар нафақат иқтисодий балки ноиқтисодий омиллар таъсирида вужудга кслади. Шу сабабли иқтисодиётга муассасавий ўзгаришлар орқали ҳам таъсир кўрсатиши мумкин.

• Фаннинг предмети-Иқтисодист назарияси иқтисодий ресурслар чекланган шароитда жамиятнинг чексиз эҳтиёжларини қондириш мақсадида моддий неъматларни (вахизматларни) ишлаб чиқариш, таксимлаш, айрибошлаш ва истеъмол қилиш жараёнида вужудга келадиган иктисодий муносабатларни, ижтимоий хужалнкни самарали юритиш қонун-қоидаларинп ўрганади.
• Иқтнсодий муносабатлар-бу моддий ва маънавий неъматларни такрор ишлаб чиқариш жараёнида кишилар ўртасида вужудга келадиган турли хил муносабатлардир.

• Иқтисодий ҳодисалар: ишсизлик, инқироз, инфляция, бандлик ва ҳоказо. Иқтисодий жараёнлар: ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш, тақсимлаш, айрибошлаш, истеъмол ва ҳ.к

• Иқтисодиёт назарияси фанининг мақсади:
• Чекланган иқтисодий рссурслардан фойдаланишнинг турли муқобил вариантларидан энг самаралисини топиш орқали жамиятнинг чексиз эхтиёжларини тўлароқ қондириб боришнинг назарий ва амалий муаммоларини тадқиқ қилишдан иборат.