Иқтисодиёт йўналиши 1-2 гурух талабаси Джураев Мадаминжон Мамаджоновичнинг Иқтисодиёт таълимоти тарихи фанидан тайёрлаган

Иқтисодиёт йўналиши 1-2 гурух талабаси Джураев Мадаминжон Мамаджоновичнинг

Иқтисодиёт таълимоти тарихи фанидан тайёрлаган

Т А Қ Д И М О Т И

Qadimgi Hindiston xo’jaligi, ijtimoiy tuzumi va iqtisodiy fikrlarini  o’rganishning asosiy manbai bo’lib «Artxashastra» asari hisoblanadi (m.o. IV asr oxiri). Qadimgi Xindiston iqtisodiy g’oyalarni ilgari surilgan asar, shubhasiz, «Hammurani qonunlari» to’plamidir. Bu tarixiy manba eramizdan avvalgi XVIII asrda Bobil (Vavilen)da podsholik qilgan Hammuraniga tegishlidir. 
Masalan, aholi erlarini tortib olish, sotib olish taqiqlangan, sudxo’rlik cheklanib, ma’lum chegaradan ortib ketmasligi qonunlashtirilgan, qonunlarda qishloq xo’jaligini rivojlantirish rag’batlantirilgan, mehnatsiz daromad topishga ruxsat berilmagan, xususiy mulkchilik e’tirof etilgan va boshqalar mulkiga ko’z olaytirish, unga zarar etkazish qoralangan. Uni podsho Chandraguptining maslaxatchisi Kautilya g’zgan deb taxmin qilinadi. Bu atoqli asar 15 kitobdan iborat bo’lib, «artxa» so’zi - foyda, moddiy manfaat, «shastra» - ilm, ilmiy asar ma’nosini bildiradi.
Birinchi kitobda podshoning turmush tarzi to’g’risida ko’rsatmalar berilgan, ikkinchisi turli davlat idoralarining rahbarlari faoliyatiga bag’ishlangan, uchinchi va  to’rtinchisida sud va jinoyatchilarni jazolash savollari ko’rib chiqilgan, so’ngra tashqi sig’sat usullari to’g’risida, maxfiy xizmat to’g’risida, armiyani tashkil qilish va shu kabilar to’g’risida so’z yuritiladi. 
«Artxashastra»ning eng boshidag’q podsho to’rtta «ilmni» bilishi zarurligi to’g’risida fikr yuritiladi. Uning bittasi iqtisodig’t hisoblanadi. «Iqtisodig’t» (ekonomika) dehqonchilik, chorvachilik va savdo sifatida ko’riladi. Mamlakatda qishloq xo’jaligi, eng avvalo dehqonchilik asosiy soha hisoblangan. «Artxashastra»da aytilishicha davlat yangi mintaqalarni tashkil etish va odamlarni u  erlarga o’rnashtirish ishlarini amalga oshirishi kerak.
Yangi ko’chib kelganlarga er soliq to’lash sharti bilan shaxsiy foydalanishga berilgan. Dehqon, xunarmand mehnati va savdo faoliyati davlat uchun boylik yaratadi. Shuning uchun davlatning sig’sati erni emas, balki odamlarni himoya qilishi kerak. «Davlatning kuchi, - deyiladi asarda,- odamlardan tashkil topgan. Odam yashamaydigan er esa, naslsiz sigirga o’xshaydi - undan na sut sog’ib olib bo’ladi». 
«Artxashastra»da davlatning manfaatini ko’zlagan holda, xo’jalikni yaxshi  tashkil qilishga alohida e’tibor beriladi. Kim o’z erini ishlatmasa g’ki g’mon ishlasa uning erini tortib olish va yaxshi ishlaydigan xo’jayinlarga berish tavsiya etiladi. 
Davlat bozor bahosini tartibga solib turishning chora-tadbirlarini ko’rib chiqishi lozim. Bahoning mavsumga qarab tebranib turishini bartaraf etish uchun, davlatning kerak paytda muomalaga chiqaradigan tovar zahirasi bo’lishi kerak. Bu bilan tovarlar bahosi barqarorligini ta’minlashga erishiladi. 
«Artxashastra»da irrigatsiya ishlarini yaxshilash ham nazarda tutilgan. «Sug’orish sistemalarini qurish, - deyiladi unda,- hosilning manbai hisoblanadi...» Sug’orish sistemasiga etkazilgan har qanday zarar uchun og’ir jazo, hatto o’limga mahkum etish tavsiya etiladi.