―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-расм. Мева-сабзавотчилик таркибида шартномавий муносабатлар ва мавжуд 
муаммоларни аниқлаш усуллари ва уни такомиллаштириш 
Қайд этилган таклиф ва фикрлар қишлоқ хўжалиги шу жумладан мева-
сабзавотчилик 
тармоғида 
ишлаб 
чиқариш 
самарадорлигини 
ошириш, 
етиштирилаѐтган маҳсулотларнинг зарурий сифат ва стандарт кўрсаткичларида 
бўлишида ўз ижобий натижаларини беради.
N.B. Ulug’murodova, E.B. Ulug’murodov - SamDU
 
Agrar sohada qishloq xo‘jalik mahsulotlarining o‘sish suratlari
 
O‘zbekistonda agrar tarmoqda olib borilayotgan iqtisodiy islohatlar natijasida qishloq 
xo‘jaligida ustuvor xo‘jlik yuritish shakillari sifatida fermer va dehqon xo‘jaliklari faoliyat 
yuritmoqda. Fermer xo‘jaliklari yirik maxsulot ishlab chiqaruvchi xo‘jalik yuritish shakli 
Шартномалар ва мавжуд муаммоларни 
аниқлаш 
Шартномаларнинг тузилган сони ва 
бажарилиш салмоғини аниқлаш 
Муаммоларни аниқлашнинг 
такомиллашган усуллари
Тузилган шартномалар сони ва 
миқдор кўрсаткичлари 
Шартнома шартларини бажармаган 
томонларга нисбатан чоралар кўриш 
Шартномалар тузишда хокимият ва 
юқори ташкилотларнинг бевосита 
аралашуви 
Муаммоларни аниқлашнинг 
анъанавий амалдаги усуллари 
Шартномаларни тузишда фақат томонлар-
нинг бевосита иштироки асосида 
амалга ошириш 
Шартномаларни дахлсиз ҳуқуқшунослар 
экспертизасидан ўтказиш ва хулоса олиш 
Шартнома шартларининг бажарилишини 
фермер хўжалиги рахбари ва тегишли 
мутахассислар томонидан доимий равишда 
таҳлил қилиб бориш 
Шартномада кўзда тутилган айрим 
бандларнинг бажарилмаслик ҳолатларида 
томонларнинг бевосита иштирокида 
белгиланган тартибда тегишли 
ўзгартиришлар киритиш 
Норозилик ва ноаниқлик 
ҳолатларида хўжалик судларига 
мурожат қилиш 
Шартнома шартларини кўпол даражада 
бажарилмаслик ҳолатларида туман қишлоқ 
ва сув хўжалик, фермерлар кенгашлари 
орқали хўжалик судларига мурожат қилиш 
Ҳар бир хўжалик йил якунида шартно-
мавий муносабатлар ҳолатини тахлил 
қилиш, тегишли хулосалар ясаш ҳамда 
кейинги фаолият давомида ҳисобга олиш 

---

381 
hisoblansa, dehqon xo‘jaliklari kichik tadbirkorlik shakli bo‘lib, qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlari yetishtirish bilan mashg‘ul bo‘lmoqda .
Fermer xo‘jaliklari ijtimoiy –iqtisodiy ahamiyati yuqoriligi bilan mamlakat 
iqtisodiyoti muhim o‘ringa ega bu xo‘jaliklar jumladan, ichki bozorni iste‘mol tovarlari 
bilan to‘yintirishda va mamlakat aholisining oziq –ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talablarini 
qondirishga hizmat qilish bilan bir qatorda qishloq oilalarining muhim daromad manbai 
bo‘lib ham xizmat qilmoqda . 
Respublika bo‘yicha iqtisodiy o‘sishning asosiy omillari va manbalari tahlili shuni 
ko‘rsatadiki oxirgi 10-yil davomida iqtisodiyotimizning yuqori o‘sish suratlari qishloq 
xo‘jaliklarida 1.9 marta (2017-2016 yillar uchun o‘rtacha yillik o‘sish 6.5 %) o‘sganligi 
taminlandi. 
O‘tgan 2017- yilda ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi maxsulotlari umumiy 
xajmining o‘sishi 2016-yilning mos davriga nisbatan 101.9 foiz shu jumladan dehqonchilik 
mahsulotlari 100.7 foiz chorvachilik mahsulotlari -102.2 foizni tashkil qildi. Xo‘jalik 
toifalari bo‘yicha tahlilar , qishloq xo‘jaligi mahsulotlari umumiy hajmining 63.6 foizi - 
dehqon (shaxsiy yordamchi ) xo‘jaliklariga , 34.7 foiz –fermer xo‘jaliklariga , 1.7 foizi –
qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ti kelishini ko‘rsatadi . 
Keying yillarda agrar tarmoqda olib borilgan iqtisodiy islohotlar natijasida dehqon 
xo‘jaliklari rivojlanishi uchun ko‘pgina shart-sharoitlar yaratilgani ular tomonidan 
yetishtirilayotgan mahsulotlar tovarlilik darajasi ortishiga olib keladi. Ammo xo‘jaliklardagi 
ichki zahiralardan foydalanish darajasi yuqori emaslik natijasida pirovard ishlab chiqarish 
samaradorligi hamon pastligicha qolmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha 
harakatlar strategiyasida qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish 
asosiy e‘tibor ―tarkibiy o‘zgarishlarni chuqurlashtirish va qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishini rivojlantirish,mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada mustahkamlash, jamiat 
salohiyatini sezilarli darajada oshirdi‖. 
O‘zbekiston Respublikasi xukumati tomonidan qishloq xo‘jaligining tarmoq va 
sohalarini rivojlantirish borasida bir necha me‘yoriy hujjatlar qabul qilingan. Ushbu 
me‘yoriy hujjatlarda qishloq xo‘jaligini modernizatsiyalashning asosiy yo‘nalishlari 
belgilangan bo‘lib, unga binoan qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirish va qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlariga ishlov berishning yangi yetakchi agrotexnologiyalarni joriy etish, 
chorvachilikni modernizatsiyalash va rivojlantirish, qishloq xo‘jaligini yanada maxsuldor va 
resurs tejamkor texnika bilan jihozlashni davom ettirilishi, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 
yetishtirish va qayta ishlashni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, meva va 
sabzavot mahsulotlarini saqlashni moddiy texnik bazasini mustahkamlash va rivojlantirish. 
Itigatsion –melioarativ ishlar samaradorligi oshirish va suv resurslaridan samarali 
foydalanish. 
Oxirgi yillarda agrar sohadagi iqtisodiy islohatlarning asosini sohta faoliyat 
yurituvchi korxonalarning moddiy-texnik taminotini yaxshilash va modernizatsiyani tashkil 
qiladi.
Agrar islohatlarning muhim yo‘nalishi –sohada samarali boshqaruv tizimini va 
birlamchi ishlab chiqarish bo‘g‘inini qaror toptirishdir. Respublikada qishloqda ishlab 
chiqarishni tashkil etishning asosiy bo‘g‘ini fermer va dehqon xo‘jaliklaridir. 
Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda ularning moddiy –
texnika resurslari bilan samarali taminlashdir. 
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalashda ichki va 
xorijiy investetsiyalar jalb qilinishining ahamiyati katta . Qishloq xo‘jaligini barqaror 

---

382 
rivojlantirish , ekisportbob mahsulotlar ishlab chiqarish, qishloq aholisi turmush darajasini 
yanada ko‘tarish mahsadida agrosanoat majmoyi korxonalariga investitsiyalarni jalb qilish 
dolzarb va ustuvor vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. 
Respublika miqyosida traktor parkining to‘ldirilishi turli rusimdagi trakyor va 
qishloq xo‘jaligi mashinalarining soni 2-3 martaga ko‘payishiga qaramay , hozirgi paytda 
agrar sohaning har 1000 ga ekin maydoni hisobiga haqiqatdan mavjud texnikaning miqdori 
ularga belgilangan amaliy meyorlarga asoslangan holda hisoblangan talabga nisbatan 
haydov traktorlari 2-martaga , chopiq traktorlari 4-martadan ortiq kultivatorlar 8-martadan 
ortiq chigit ekish seyalkalari 6-marta, traktor priseplari 6-marta kam. 
Agrar sohada barqaror iqtisodiy o‘sishni taminlash maqsadida fikrimizcha quydagi 
tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir
-qishloq xo‘jaligining moddiy texnikaviy bazasini zamon talablariga javob 
beradigan texnika-texnologiyalar bilan taminlash; 
-ushbu maqsadlarga investetsiyalarni,shu junladan xorijiy faol jalb qilish ; 
-tejamkorlikka, ayniqsa suvni tejashga , erishish yo‘llarni topish va ularni ishlab 
chiqarish jarayoniga keng qo‘llash ; 
-qishloq xo‘jaligi maxsulotarini qayta ishlash va saqlash borasidagi ishlarni 
jadallashtirish. 
Unimli kapitalning asosiy va aylanma kapitalga bo‘linishi asosida ularning o‘z 
qiymatini mahsulotga (xizmat) alohida usul bilan o‘tkazish yotadi. Agar bu hol bo‘lmasa , 
ular ishlab chiqarish vositalari bo‘lib qoladi. Bundan asosiy va aylanma kapitalni 
farqlashning hal qiluvchi belgisi qiymatini mahsulotga ko‘chirish usuli hisoblanadi . shu 
sababli ashyoviy –buyum shakli va iqtisodiy faoliyatidagi ro‘li u yoki bu mehnat. 
Sh.I. Artikova, S.T. Tolliboyev - SamDU