Иқтисод факультети ўқув ишлари бўйича декан муовини

7.2. Xarajatlarni boshqarishning samaradorligi
Ishlab chiqarish xarajatlarining kamayishining bir necha variantlari mavjud:
1. Ishlab chiqarish masshtabida tejash samarasi .Bu ishlab chiqarish masshtabini oshirish hisobiga bitta mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi. Lekin ishlab chiqarish masshtabi hisobiga tejash ishlab chtqarishni o‘zini oshishini ko‘zlaydi. Agar narx bunday kengayishini rejalashtirmasa, unda bu yo‘l unga mos kelmaydi. Boshqa strategiya tanlash kerak .
2. Xarajatlar ustidan nazorat. Nazorat juda kuchli bo‘lishni talab etadi.Bu uslub har doim ham to‘g‘ri kelavermaydi.
3. Biznes yuritish jarayonida tan narxga ta’sir etuvchi omillardan chiqarilayotgan mahsulot tannarxi darajasiga bog‘liqligini aniqlash .
4. Narxning ayrim faoliyat sohasida xarajatlarini kamaytirish. Bu reklama xarajatlarini kamaytirishni va o‘z mahsulotini siljitshga xarajatlarni kamaytirishni nazarda tutadi. Shuningdek mijozlarga servis ko‘rsatish darajasi pasayadi, yangi tovar yaratishda yoki eski tovarni takomillashda xarajatlar to‘xtatiladi. Bu yo‘l ham har doim ham samarali bo‘lmaydi.

• 
  Korxonaning xarajatlarini va ularni paydo bo‘lish sabablarini ko‘rish.Bu uchinchi element xarajatlarni boshqarishda hisobga olinadi. Ko‘pincha xarajatlar narx qanaqa strategiyani tanlaganiga bog‘liq bo‘ladi.
  

Narxli raqobat sharoitida xarajatlarni boshqarish raqobatchilar oldida raqobatli ustunlikka erishishdagi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Shuning uchun korxonada zaruriy boshqaruv tizimini qo‘llash kerak.
Narxlar jangi narxli raqobatga misol bo‘lib hisoblanadi.
Tovar ishlab chiqarish o‘rtasidagi jangi bir necha omillarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
1. Bitta ishlab chiqaruvchi taklif etayotgan tovarga talab pasayadi. Shuning uchun iste’molchini jalb etish maqsadida ishlab chiqaruvchi narxni kamaytirishga boradi. Bozorda bir necha sotuvchilar mavjud bo‘lgani uchun ular o‘xshash tovarlar taklif etadi.
2. Kompaniyalarni birida ortiqcha mahsulot hosil bo‘ladi. Ayrim choralar ishlab chiqari hisobiga undan qutilish yo‘llarini ishlab chiqish. Ortiqcha zahiradan qisqa muddatda yo‘qotish uchun narx jangi orqali optimal chiqiladi.
3. Ayrim hollarda narx jangi bozorda uncha katta rol o‘ynamaydigan kompaniyalarda boshlanadi, lekin o‘zi uchun xulq-atvorni agressiv strategiyasini oladi. Aynan shunday kompaniyalar uchun narx jangi juda yomon kechadi.
4. Tovarlarda birinchi «Sotish va lider zarari » hisoblanadi.
5. Bozorda mahsulot ishlab chiqarishda xarajatlarni pasaytiruvchi yangi texnalogiyalar paydo bo‘ldi. Ushbu sabab narx jangini amalga oshirishda ahamiyatga ega. Ushbu holda yangi texnologiyalarni qo’llovchi sotuvchilarda xarajatlar kamayadi, ularga o‘z mahsulotiga narxni pasaytirishga olib keladi. Agar bozorda faqat bitta kompaniya shunday texnalogiyani qo‘llasa narx jangining g‘olibi bo‘ladi. Agar yangi texnalogiyani qo‘llash bo‘yicha bir necha kompaniyalar shug‘ullansa, unda nax jangi juda og‘ir o‘tadi. Yangi texnalogiyani qo‘llanilishi kompaniyani narx jangida hal qilishi bo‘lgan sabab bo‘ladi.