Italiya muzeylari

Venetsiya
Hozirda.Venetsiyaning ko‘pgina saroylarida muzeylar joylashgan. Ularninglkhida Peggi Gugenxeyma kolleksiyasi (Italiyada zamo-naviy san’atning eng kattasi hisoblanadi), Venetsiya muzeyi, harbiy-dengiz muzeyi (kemalar modeli va harbiy qurol-yarog‘lar), Akademi-ya Galered Korrer nomli shahar muzeyi (tarixiy va rassomchilik kolleksiyalari), AvIiyoHRokkoning Bratstva maktabi (Tintoretto asar­lari) vat.
Qadimgi: rirnliklar – Kolizey buzilmasa, Rim ham turadi, Kolizey buzilsa Rimryo‘q bo‘lib ketadi, u bilan butun dunyo ham yo‘q bo‘ladi deyishgan.ifcolizey 2 ming yoshda. Kolizey Palatina, Seliev va Es-kvilin tepaliklari orasidagi vodiyga qurilgan, sirkning tosh qolipini namoyon etadi. Flaviya va Kolizey amfiteatrlari Rimning qadimdagi kuch-qudratining isboti va ramzi hisoblanadi. Kolizey vaqt o‘tganni sayin o‘zining haybatini yo‘qotib, bahaybat va ijodiy ruinalardan ibo-rat bo'lib qoldi. Barcha boshqa tarixiy inshootlar shoh amfiteatri oldida xira tortishadi, shuning'uchun uning ulug‘vorligini ovoza qilishgan. Kolizey hamma vaqt bunday nomga ega emas edi.
ITeatmi bunday nom bilan XVIII asrda atay bashlashgan. Kolizey nomi kelib chiqishining 2 ta taxmini mavjud. Ayrim olimlar, bunday nom Kolizey maydonining o‘lchamiga qarab kelib chiqqan deydilar, boshqalar esa, imperator o‘zi uchun maxsus qo‘ydirgan, bahaybat (koloss) Neron haykali nomidan kelib chiqqan – deb hisoblaydilar. Rimlik ommaning asosiy shiori – “Non va tomosha” (Xleba i zre-lih) edi. Aholi davlat, Sezardan, senatdan asosan shuni talab qilgan. Agar non oshig‘i bilan tarqatilgan bo‘lsa, tomoshada hech qanday kamchiliklar bo‘lmagan. Bular antik davrdagi davlatning mavjud boiishi uchun ikkita muhim shartlardan bo‘lgan. Sirk arenasida ijro etilgan barcha tomoshalar rimliklar tomonidan xudolar uchun sovg‘a bo‘lgan. Shuningdek, ilohiylashtirilgan imperatorning qo‘l ostidagi-lariga sovg‘asi edi. Dunyo boshqaruvi sahnasida rimliklar faoliyat yuritgan, zamondashlari-greklar, asosan sport musobaqalarini va teatr tomoshalarini xush ko‘rishar edi. Rimliklar esa umuman aks to-moshani-qonlivao‘tkir janglar talabgorlari bo‘lishgan. Ular yoq-tirgan shou – gladiatorlar jangi bo‘lgan.
Tomosha – har doim sirk kabi o‘tkazilgan. Rimning har bir shah-rida o‘z tomoshasi bo‘lgan. Butun shahar bo‘yicha eng katta va boy arena poytaxtda joylashgan. Kolizey Butun umrli shahar ramzini bildirgan. Bu Imperiya obro‘sining ramzi. Aynan shu yerda jangchilar olomon ermagi uchun yirtqich hayvonlar bilan kurashishgan. Ayrim vaqtlarda arenada imperatorning o‘zi ham ishtirok etgan. Masalan, eng ekssentrik boshqaruvchi imperator Kommodusning o‘zi vaqti-vaqti bilan tomoshada ishtirok etgan va afsonaviy qahramon “roli” danzavqolgan.
Amfiteatr qurilishi Flavivlar dinastiyasining birinchi imperatori, Vespasian tomonidan boshlangan. U Neron taxti uchun bo‘lgan jangda g‘olib bo‘lgan, harbiy boshliq edi. O‘n yildan so‘ng amfiteatr ochil-gan. Lekin uning davomiy qurilishi 25 yilga cho‘zilgan. Amfiteatrni Vespasianning o‘g‘li Tit ochgan. Bu kun e.a. 80-yilda bo‘lgan, Rim 100 kun Kolizey ochilishini bayram qilgan. Kolesnitsalardagi poygalar, ulug‘vor janglarning rekonstruksiyalari, gladiatorlar jangi, bayram dasturidanjoyolgan.
Tarixda Kolizey devorlari – haykallar bilan bezatilgan, attik bilan tugallangan uch yarusli arkadlarni tiklagan arxitektorning ismi saqlanib qolinmagan. Bu orderlar o‘sha davr me’morchiligining eng mash-huri bo‘lgan. Eng oddiy va eng kamtarini – toskancha order edi. Eng go‘zali-ioncha order. Eng boyi – korinfscha order bo‘lgan. Yuqorigi yaruslarning pilyastrlari aynan korinfscha usulda ishlangan. Amfiteatr maydonining taxminiy oilchamini tassawur qilish uchun, minbarga 50 000 kishi joylanishidan bilsa bo‘ldi (XX asr boshlarida 90 000 kishi ketadidebyuritilgan).
Kolizey 4 asrdan buyon gladiator janglari o‘tkazilmayotgani tufayli, VIII asrdayoq harobalarga aylana boshlangan. Shunda kardinal, Papa-ning jiyani, o‘zining yangi qasri qurilishiga Kolizey toshlaridan olib ishlatgan. Baxtimizga, keyingi antik yodgorlikning toshlarini tashib ketishlarga Papa Pavel III chek qo‘ygan. Boshqa Papalar Kolizeyni uncha ehtiyot qilishmagan. Faqat XVIII asrdagina uni qo‘riqlay bosh-lashdi. Hozirda Italiya hukumati kelajakda teatr sahnasiga aylantirish maqsadida, amfiteatrda ko‘proq restavratsiya ishlarini bajarishmoqda².